In Beeld: De vergetenen van Lesbos

Sinds 2015 is Els van der Mark al drie keer naar het eiland Lesbos geweest om de hulpverleners te ondersteunen die zich voor meer dan 100% inzetten voor de vluchtelingenopvang op het eiland. Nu ze al weer een aantal weken terug is, heb ik haar gesproken over haar ervaringen en indrukken.

Welke boodschap wil je overbrengen op de mensen?

,,Wat ik heel belangrijk vind om te vertellen is dat er zoveel positieve dingen gebeuren op Lesbos. Even voor het beeld; je hebt kamp Moria dat door de Griekse overheid wordt bestuurd. Hier gaan bij aankomst alle vluchtelingen naartoe.

Daar worden ze geregistreerd, dat duurt minimaal 28 dagen. Deze plek wordt door de mensen benoemd als ‘de hel’. Moria is een voormalige gevangenis waar plek was voor  ongeveer 1500 gevangenen. Nu zitten er zo’n 4000 vluchtelingen. Van alles is er  te weinig en er zijn zeer slechte sanitaire voorzieningen. Na de registratie gaan de mensen verschillende kanten op. Ik kan niet precies vertellen hoe die stromen lopen, wel weet ik dat er een aantal mensen in Kara Tepe komen, het paradijs volgens de bewoners. Kara Tepe is een opvangkamp voor mensen die wachten op permissie om door te reizen naar het vaste land. In Kara Tepe leven nu ongeveer 1500 vluchtelingen.”

Voor welke organisatie werkte je nu zelf?

,,Ik heb nu voor ‘Because we carry’ in Kara Tepe gewerkt. Deze organisatie is opgestart door 2 vrouwen. In 2015 toen de grote stromen vluchtelingen aankwamen in rubberbootjes moesten de mensen met baby’s en kleine kinderen vanaf de stranden naar Moria lopen. Een tocht van ongeveer 70 km door de bergen. Ze zijn toen in Nederland een actie begonnen om babydragers in te zamelen.

Met een vracht draagzakken kwamen ze aan op Lesbos, toen zagen ze dat een draagzak fijn is, maar wat de mensen nodig hadden was water, eten en onderdak. Van daaruit zijn ze gaan organiseren om zoveel mogelijk mensen elke dag een banaan en water te geven en dit heeft zich uitgebreid en veranderd. Nu geven ze in Kara Tepe elke bewoner elke dag een maaltijd van een banaan, brood en groente maar ook heel veel andere noodzakelijke dingen, zoals een welkomspakket met bestek, bord, thermoskan en gratis thee en koffie bij het ontmoetingspunt, een barbershop, kinderactiviteiten en nog veel meer. Nu ‘dragen’ ze zo de vluchtelingen.”

Hoe is het ooit begonnen?

,,Ik ben voor het eerst in 2015 naar Lesbos gegaan voor de Stichting Bootvluchteling, deze organisatie is opgezet door een echtpaar dat geraakt werd tijdens hun vakantie door de nood van de vluchtelingen.

Ze zijn begonnen met op de stranden water uit te delen en daar heb ik me toen bij aangesloten. Er was een ‘medical team’ en een ‘field team’. Ik werkte in het field team wat inhield dat ik op de stranden stond om de boten binnen te halen en de mensen op te vangen. Ik reed met een busje door de bergen naar de stranden en bracht mensen die hulp nodig hadden naar de medische tent en naar een veilige plek.

Stichting Bootvluchteling is nog steeds heel actief op Lesbos maar heeft zich nu vooral geconcentreerd op de medische zorg in Moria.

Omdat ik niet medisch geschoold ben, ben ik deze keer voor ‘Because we carry’ gegaan. Als je één keer  op Lesbos bent geweest dan blijft je dat bezig houden. Om er naar toe te gaan was voor mij een gevolg van de machteloosheid die ik voelde als ik de kranten las. Van huis uit ben ik gewend om je in te zetten voor mensen die dat nodig hebben. Dat was en is in mijn ouderlijk huis vanzelfsprekend. Dat het zoveel met je doet als je daar gewerkt hebt, dat je bijna niet anders meer kan dan terug gaan, dat had ik niet verwacht.”

Je bent daarna dus weer teruggegaan?

,,Ja, in februari 2016 ben ik weer met Stichting Bootvluchteling gegaan. In de tijd dat ik daar was kwam er een omslagpunt door de Turkije deal. Er kwamen ineens geen boten meer de stranden op. De vluchtelingen werden toen midden op zee opgepikt door de boten van Frontex. Dat is de Europese grensbewaking. Alle NGO’s hadden een afwachtende houding, misschien waren ze niet meer nodig? Ze bleven wel ‘stand by’. Er bleek nog heel veel te doen en nu, in 2018 komen er nog steeds vluchtelingen aan op Lesbos en gaan er maar mondjesmaat mensen door naar Europa. Dus is hulp in Moria en Kara Tepe nog heel erg nodig.”

Welke nationaliteiten zitten er zoal bij?

,,Alle nationaliteiten zitten door elkaar, ik heb mensen uit Congo gesproken, mensen uit Koerdistan, uit Irak, uit Afghanistan, mensen uit Syrië, mensen uit Iran, kortom heel veel verschillende nationaliteiten. Allemaal met hun eigen verhaal en bij ieder verhaal dat ik gehoord heb, dacht ik, ik zou ook met mijn hele gezin zijn vertrokken! Heel vaak was er sprake van een levensbedreigende situatie. En dat is wat ik HIER kan doen, de verhalen van de mensen vertellen! Dat heb ik ze beloofd. Ik hoor vaak: Zitten er daar nog steeds mensen? Ja, er zitten er nog zeker 6.000 alleen al op Lesbos. Ik wil heel graag hun verhaal laten horen zodat ze niet vergeten worden. Bijvoorbeeld het verhaal van een jongen uit Afghanistan. Deze jongen van een jaar of zestien woonde gewoon bij zijn ouders. Ze hadden daar een goedlopend restaurant en ze verzorgden de catering voor de rechterlijke macht, allemaal prima. Tot zijn ouders op een bepaald moment werden gedwongen om gif door het eten van de rechterlijke macht te doen. Dat hebben deze mensen geweigerd en de volgende dag waren ze op de vlucht.

Zo snel kun je dus een vluchteling worden! Dat is nu maar één verhaal waarvan ik denk, zoiets kan iedereen zich voorstellen. Als dat van je gevraagd wordt en je weigert dat, dan weet je wat de consequenties zijn. Via mensensmokkelaars kwam hij uiteindelijk op Lesbos terecht. Onderweg is hij zijn familie kwijtgeraakt en nu zit hij al 8 maanden alleen op Lesbos. Of zijn familie nog leeft weet hij niet.”

Hoe ziet een dag in Kara Tepe eruit?

Er heerst rust en het is er vredig, de bewoners proberen een ‘community’ te zijn.

Ze hebben allemaal hun dromen voor een betere toekomst. De jongen uit Afghanistan bijvoorbeeld werkt nu in Kara Tepe voor ‘Because we carry’, dit houdt in dat hij ’s morgens vroeg met andere bewoners en het vrijwilligersteam van die week de maaltijden klaar maakt en rondbrengt in het kamp. Daarnaast verricht hij nog allerlei hand- en spandiensten. Hij is vrolijk en opgeruimd, toen ik hem vroeg waar haal jij de kracht vandaan, als je je hele familie kwijt bent en je bent helemaal alleen, hoe doe je dat? Hij vertelde mij: ,,Iedere dag is een dag waarop ik er kan zijn voor een ander, en waar ik ook zit, daar moet ik het doen.’’ Een jongen van 18… Onvoorstelbaar.”

Wat motiveert je om dit te doen?

,,Al van jongs af heeft het mij veel gedaan dat er mensen zijn die moeten vluchten, alles achter moeten laten en geen eigen bed meer hebben om in te slapen. Dat leek me als kind al verschrikkelijk.  En zoals ik al zei; het is mij met de paplepel ingegeven dat je anderen moet helpen als er nood is. Een tijdje terug zei iemand: Je bent pas mens als je er voor een ander mens bent, dus ja, je doet het ook gedeeltelijk voor jezelf, om er mens van te worden.”

Ben je nog van plan om weer terug te gaan?

,,Toen ik een paar weken geleden terug kwam, dacht ik dit is echt teveel, ik moet het gewoon niet meer doen. Maar nu denk ik, misschien als we met het gezin gaan zoals mijn kinderen al aangaven?

Met elkaar is het beter te doen, ik ben alle keren alleen geweest en dat valt niet mee. Dit keer was er een vrouw uit New York in mijn team, we waren beiden in de zestig. Dan kun je als het nodig is, je ervaringen en emoties delen en dat is fijn.”

Wat zou je nog kwijt willen over je werk in Kara Tepe?

,,Dat ik zo blij ben met de initiatieven die op Kara Tepe en Moria ontstaan. Bijvoorbeeld dat er één keer in de week een dansavond is. ‘Movement on the ground’ (de organisatie van Johnny de Mol) en ‘Because we Carry’ hebben een hele grote yurt neergezet, daar wordt o.a. de dansavond gehouden.

Om halftien ’s avonds gaan de deuren open, dan gaat de muziek aan en wordt er afwisselend muziek gedraaid in bijvoorbeeld Koerdisch, Arabisch, Farsi, Nederlands etc. De mensen zingen gewoon keihard de liedjes van Andre Hazes mee! Alles door elkaar, alle nationaliteiten, ze pakken elkaar bij de arm en dansen in een grote kring. Tot 12 uur wordt er (zonder een druppel drank) een dik feest gevierd. Om klokslag 12 gaat iedereen weer terug naar huis. Een geweldig feest niet alleen voor de vluchtelingen, maar ook voor alle vrijwilligers! Deze avond geeft hoop voor een toekomst waarin het niet uitmaakt wie je bent of waar je vandaan komt. Ik hoop dat door de verhalen van deze mensen we iets minder hard zullen oordelen en iets zachter zullen worden. We zijn allemaal mensen met elkaar die van het leven een feest kunnen maken.”

Wil je weten hoe jij je zou kunnen inzetten voor dit werk, kijk dan op de sites van Stichting Bootvluchteling en ‘Because we carry’