Best bewaarde geheim van Apeldoorn

Het best bewaarde geheim van Apeldoorn is wellicht de Schatkamer van de Onze Lieve Vrouwe Kerk aan de Hoofdstraat. Koster Ben Pol koestert het roomse erfgoed dat behoedt voor teloorgang.

Het kostbaarste bezit van de Onze Lieve Vrouwe Parochie is wellicht een gouden monstrans uit een ver verleden. Het kunstwerk met een diepe religieuze betekenis ligt veilig opgeslagen in de kluis. Samen met zilveren en vergulde kelken en ander vaatwerk die alleen bij bijzondere gelegenheden tevoorschijn worden gehaald. Dat gaat ook op voor rollen koningsblauw tapijt die dienst deden bij het huwelijk van prins Jaime, de zoon van prinses Irene. Net als een aantal neven huwde ook hij in Apeldoorn. Niet in de Grote Kerk, wel in de grootste kerk van de stad. Die aan de Hoofdstraat, het laatste katholieke bolwerk van een geloofsgemeenschap die in de afgelopen jaren haar andere godshuizen moest sluiten.

 

Koster Ben Pol redde een herdersstaf van een pastoor uit een van die kerken voor teloorgang. Want niet iedereen is even fijn besnaard als de man die op de zolder van de kerk een museumpje inrichtte vol met zaken die herinneren aan het rijke Roomse leven in Apeldoorn. Aangezien Pol er ook nog eens smakelijk over kan vertellen en door zijn verhalen talloze objecten tot leven wekt gaat die geschiedenis voorlopig niet verloren. Voorlopig, want Pol, museumbeheerder pro deo, heeft geen opvolger. Sterker nog, als het parochiebestuur dat wenselijk acht en de zolder voor andere doeleinden bestemt, is het over en uit met de Schatkamer. Daarom acht Pol een stichting wenselijk waarin hij al dat roomse erfgoed kan onderbrengen. Maar dat is toekomstmuziek. Nu concentreert hij zich op de weken die gaan komen. Op zaterdagmiddagen in juli en augustus is de Schatkamer open voor het publiek. Net als de kerk overigens.

 

Als we Pol mogen geloven – we zijn immers in een kerk – neemt de belangstelling voor de collectie die hij heeft samengesteld jaarlijks toe. ,,Mond-tot-mond-reclame speelt naar zijn mening een belangrijke rol. Lang niet iedere bezoeker is gelovig, laat staan katholiek. Pol mocht onder anderen een aantal Apeldoornse dominees ontvangen. Zij waren zeer belangstellend en vergaapten zich aan een echte negentiende eeuwse aflaat, en document waarmee – tegen betaling uiteraard – eeuwenlang zonden konden worden afgekocht. Een doorn in het oog van de monnik Maarten Luther, die mede zou leiden tot een scheuring in de kerk. ,,Maar met geld van al die aflaten kon wel de St. Pieter in Rome worden gebouwd’’, lacht Ben Pol, die al 55 jaar bij zijn parochie is betrokken. Een gelovig mens, maar gespeend van iedere vorm van fanatisme.

 

Ontelbare keren heeft hij inmiddels verhaald over de sloffen van een hulpbisschop die tijdens een bezoek aan Apeldoorn bleef overnachten. Hij overleefde ’het avontuur’ niet en overleed in zijn slaap. Zij sloffen zijn de komende tijd weer in de Schatkamer te zien.

Beneden, diep in de krochten van de kerk, heeft hij zijn eigen werkplaats. ,,Mijn hok,’’, zegt Pol met gevoel voor humor. ,,Daar kon je vroeger niet eens staan’’, zegt hij. ,,Ik heb alles netjes schoongemaakt en opgeruimd. Daar kan ik voorwerpen schoonmaken en als het moet restaureren.’’

Veel van wat hij bijeen heeft gebracht bestaat uit giften. Zo kreeg hij tegeltjes met Bijbelse taferelen aangereikt van Bets, de huishoudster van wijlen deken van Renswoude. Ooit deden ze dienst als decoratie in het Seminarium aan de Arnhemseweg.

 

Pronkstukken? Ben Pol opent een kast. Gewaden, priesterkleding waaronder fraai geborduurde kazuifels. Geen monniken- maar nonnenwerk. De oudste heeft een leeftijd van meer dan 300 jaar.

 

Veel jonger, maar minstens zo interessant is een mini-altaar, van de hand van een pastoor in ruste. Luikjes en laadjes kunnen open. Oude beelden zijn er te zien en kruizen, heel veel kruizen. Maar niet allemaal. Pol krijgt er zoveel aangeboden dat hij een wand in zijn werkplaats ermee heeft kunnen bedekken. Af en toe geeft hij er eentje weg.

 

We gaan de trap af en ons oog valt op een houten kistje in een soort nis. Voor de Reformatie had katholiek Apeldoorn een kerk op het Raadhuisplein. Daar werden ook doden begraven. In het verzegelde kistje ligt een aantal beenderen. ,,Terug in de kerk’’, zegt Pol met een glimlach.

 

En bij een katholieke kerk hoort ook zoiets als een mysterie. Zo groot en zwaar en dat Pol er niet mee op reis kan naar een bijeenkomst van tussen Kunst en Kitsch. Hij wil ooit nog eens contact leggen met een expert van een museum. Want zelf kan hij het raadsel van een kerstgroep niet oplossen. Ooit opgediept uit de catacomben van de inmiddels gesloten Victorkerk bij de Jachtlaan. Aan de vormgeving meent hij de hand van de Vlaamse beeldhouwer Constant Permeke (1886-1952) te herkennen. ,,Maar het kan ook iemand zijn die door Permeke is beïnvloed. Mijn kennis schiet daarvoor tekort.’’

 

De gesloten kapel van GG-Net aan de Deventerstraat komt nog even ter sprake. Wat van waarde is ligt nu in de kluis van de kerk. Wat niet tot het goud en zilver behoort kan niet iedere parochiaan bekoren. ,,Sommigen spreken wel eens van oude meuk’’, zegt Pol met milde stem. Hij haalt zijn schouders en zwijgt. Hij wil niemand tegen de schenen schoppen. Maar zijn houding spreekt boekdelen. ,,Zalig zijn de eenvoudigen van geest’’, sprak zijn Grote Baas zo’n 2000 jaar geleden. Pol is te beleefd om Hem tegen te spreken.

De Schatkamer en kerk (ingang Hoofdstraat, niet ver van het NS station) zijn in juli en augustus op zaterdagen van 13 tot 16 uur geopend. De toegang is gratis, een gift wordt gewaardeerd.