Goed leven

Als wij nadenken of onderling spreken over een politiek systeem waarin het goed leven is, komen vaak de begrippen democratie en rechtstaat naar voren. Het woord ‘democratie’ komt uit het Grieks en betekent invloed van het volk op de regering of regering door het volk. Die betekenissen zijn niet gelijk, maar dat verschil laat ik nu rusten. Het begrip ‘rechtstaat’ betekent, dat de wetten leidend zijn bij het bestuur en dat er daarom geen plaats is voor willekeur.

Wanneer we over deze termen verder denken, komt de vraag op of het volk als geheel dan niet tot onrecht en slechtheid in staat zou zijn. Daarbij aansluitend moet ook gevraagd worden of wetten altijd rechtvaardig zijn.

Het stellen van deze vragen op zich maakt al duidelijk dat democratie noch rechtsstaat garanties vormen tegen het kwaad. Ik kwam op deze gedachte toen ik las wat de plannen waren van de opstandelingen in Libië. Ze willen een democratische staat, waarbij de islam de grondslag vormt van de wetgeving. In Pakistan kunnen we zien waartoe deze combinatie leidt: een steeds slechtere positie voor hen die geen moslim zijn, zoals christenen. Toch wil het Pakistaanse volk dit (er zijn immers vrije verkiezingen) en de positie van de islam ligt vast in wetten. Hetzelfde probleem speelt in Egypte en eigenlijk in alle landen waar moslims de meerderheid van de bevolking vormen.

Het probleem kan niet beperkt worden tot moslimlanden. Christenen worden er vaak van beschuldigd dat ze vrijheden voor zichzelf opeisen die ze anderen zo mogelijk zouden willen ontzeggen. Op dit punt past ons enige bescheidenheid. Pas in de 16^e eeuw (1579) werd in ons land in de Unie van Utrecht vastgelegd dat niemand vanwege zijn geloof zou mogen worden ondervraagd. Geen geloofsvervolging dus. Dat is nog iets anders dan gelijkheid voor de wet. Pas rond het midden van de 17^e eeuw kwam er in Europa een tweede land met vrijheid van godsdienst (Brandenburg, hoofdstad Berlijn). Was het toeval dat de keurvorst van dat land gehuwd was met een dochter van onze Oranje-stadhouder Frederik Hendrik? Pas in 1688 kwam in Engeland een einde aan vervolgingen vanwege het geloof.

Opvallend is dat we hier met drie protestantse landen te maken hebben.

De discussies die in die tijd speelden, komen vandaag weer terug. Centraal staat de vraag of je bereid bent de mogelijkheid die je als meerderheid hebt om je wil op te leggen aan minderheden niet te gebruiken en daarmee die minderheid de ruimte te geven zichzelf te zijn. Daarbij moet niet die meerderheid bepalen welke ruimte de minderheid nodig heeft. Dat is spannend. Wat doe je om de verhoudingen leefbaar te houden? We kennen vrijheid van pers en vrijheid van meningsuiting. Gelukkig wel. Moet je dan alles maar zeggen of schrijven, omdat je daartoe het ‘recht’ hebt? Als je in spreken of schrijven jezelf beperkt ter wille van de goede verhoudingen, is dat dan af te keuren zelfcensuur? Moet aan minderheden worden toegestaan hun eigen wetgeving te introduceren, zodat we bijvoorbeeld islamitische huwelijkswetgeving in Nederland zouden krijgen? Hoe moet je met ritueel slachten omgaan?

U ziet het: vragen te over. Conclusie kan zijn dat democratie en rechtstaat goede dingen zijn, maar zelfs in combinatie onvoldoende. Voor slachtoffers maakt het niet uit of hun onderdrukkers de meerderheid of de minderheid vormen. Een goed leven voor iedereen vraagt om wijze terughoudendheid.

Roelof Veen – fractievoorzitter ChristenUnie