Kijk op de Wijk: Kapelstraat

De straat vanaf/naar de kapel is de verklaring voor de naam van de straat. De naam van deze kapel was trouwens voluit de Antoniuskapel. Helaas is de kapel al heel lang verdwenen, 1808 was de kapel bouwvallig geworden en werd toen afgebroken. Deze kapel heeft heel lang dienst gedaan, al in 1467 werd de kapel genoemd in verschillende boeken. Het bijzondere van kapellen in die tijd was dat het niet alleen was om te bidden, maar dat het ook een ‘ziekenhuis’ was. Het gebouwtje op deze plek was dus eigenlijk het eerste ziekenhuis van Apeldoorn.

Patroonheilige

Wie zorgde er eigenlijk voor deze kapel? Een logische vraag met een even logisch antwoord; het Antoniusbroederschap zorgde voor de Antoniuskapel. Waarschijnlijk stichtte het Arnhemse broederschap de kapel op. Waarschijnlijk, want er is nooit iets in de oude geschriften teruggevonden. De heilige Antonius was in de middeleeuwen een bijzonder populaire heilige. Hij was niet alleen patroonheilige van de armen, maar had nog een hele reeks aan andere dingen waarvoor zijn hulp kon worden ingeroepen. Verloren voorwerpen, vrouwen en kinderen, bakkers, mijnwerkers, het huwelijk, reizigers en verliefden, maar ook patroon tegen schipbreuk, de pest en koorts. Een hele reeks dus.

Varkens

Ik herinner me zelf nog Antonius als hulpje bij het terugvinden van verloren voorwerpen. Als je bijvoorbeeld je sleutels niet terug kon vinden dan bad je: “Heilige Antonius, beste vrind, zorg dat ik mijn sleutels vindt”. En waarachtig, soms hielp het en vond je de sleutels plotseling terug! Vanwege het patroonschap van de armen werd rond die kapel een bijzonder gebruik in stand gehouden. Dat was het ‘Antonievarken’. In de buurt van de kapel liepen één of meer van die beschermde varkens. Vaak gaf een belletje rond de nek het varken de status; “Ik ben een Antonievarken”. Ze mochten vrij rondlopen zonder verjaagd te worden. Helaas voor de varkens, maar gelukkig voor de armen, liep het met die varkens nooit goed af. De feestdag van Antonius is op 17 januari. Ter gelegenheid daarvan werden dan de varkens geslacht en het vlees werd onder de armen verdeeld.

Antonius

Er is wel enige verwarring over de heilige Antonius, want er zijn 2 Heilige Antoniussen. Als 1^e de heilige Antonius van Padua, die leefde rond de 13^e eeuw in Portugal. Hij was de patroonheilige van onder andere de verloren voorwerpen. Zijn naamdag is 13 juni. Dan was er nog als 2^e de Heilige Antonius van Egypte, die leefde veel eerder, namelijk in de 3^e en 4^e eeuw. Van hem is het verhaal van het varken afkomstig. Zijn patroonsdag was 17 januari. Ergens in de middeleeuwen zijn de verhalen van de heilige Antonius verward geraakt. Niet verwonderlijk, omdat toen heel veel alleen mondeling werd overgeleverd.