Verdreven en vermoord, maar niet vergeten

Apeldoorn is weer een aantal gedenkstenen rijker. Nadat de eerste aanzet daartoe aan het eind van de zomer werd gegeven in het stadscentrum was het vanmiddag (28 oktober) de beurt aan een zevental woningen in de Parken. Ze herinneren ingemetseld in het trottoir aan de huizen waar voor de Holocaust Joden woonden. ,,Zo blijft de herinnering aan het levend’’, laten de initiatiefnemers van een plaatselijke werkgroep weten. ,,Een mens is pas vergeten wanneer zijn naam vergeten is.’’

Op de gedenksteen (de afmetingen zijn 10×15 cm) staat een tekst met de naam van het slachtoffer, de sterfdatum en -plaats, en de bereikte leeftijd. Op het eerste adres aan de Van Hasseltlaan 10 II las stadsdichter Aad van der Waal een gedicht van eigen hand voor. Zo’n vijftig belangstellenden waren daarvan getuige.

De gedenksteen, afgeleid van de zogeheten Struikelsteen, is niet geheel onomstreden vanwege een ietwat afwijkende formaat en het gebruikte materiaal. Een Struikelsteen is een internationaal herdenkingsmonument in zakformaat voor slachtoffers van de nazi’s. Niet alleen voor Joden. Ook Roma, Sinti, dwangarbeiders, homo’s, verstandelijk gehandicapten, politieke verdachten maakten deel uit van de willekeur van het nationaalsocialisme. Struikelstenen vind je in meer dan 20 landen en in ruim 140 Nederlandse gemeenten. ,,In de gemeente Apeldoorn is slechts 1 echte Struikelsteen’’, zegt Bert Huiskamp die het spijtig vindt dat onder meer vanwege het patent van de norm wordt afgeweken. Ter nagedachtenis aan Wim van Biene, de vader van zijn vrouw Carry, liet de familie Huiskamp in maart van dit jaar een Struikelsteen plaatsen in de schaduw van de dorpskerk in Beerkbergen.

Het plaatsen van gedenkstenen gaat de komende tijd door. In totaal werden zo’n 600 joodse Apeldoornse burgers uit hun huizen verdreven en door de nazi’s vermoord.

Namen van betekenis

Laat deze namen immer helder schijnen

door ’t duister van die gruwelijke nacht

en laat er geen zonder een spoor verdwijnen

Laat voelen dat er aan hen wordt gedacht

Laat deze namen in ’t gehard geheugen

gegrift staan als een boodschap voor altijd

die de geschiedvervalsing en de leugen

ontmaskert en onwankelbaar bestrijdt

Laat het geroofde deel van ieder leven

niet zonder haar betekenis vergaan

Laat deze namen, in graniet geschreven

als waarschuwing en aanklacht voortbestaan

Ontwaar in deze namen van weleer

de echo die in stilte schreeuwt: ‘Nooit meer!’

Aad van der Waal/ Stadsdichter Apeldoorn 2018