In Beeld: Bako Sorany, theatermens in hart en nieren

Al 25 jaar is Bako Sorany, een theaterregisseur uit Iraaks-Koerdistan, de artistiek leider van het Apeldoornse theatergezelschap ‘Theater Zonder Grens’, volgend jaar vieren zij het jubileum.

Volgend jaar bestaat Theater Zonder Grens dus 25 jaar. Hoe is het destijds begonnen?

,,Zo’n 25 jaar geleden kwam ik naar Nederland. Ik heb in verschillende asielzoekerscentra gewoond. Uiteindelijk kwam ik in Leeuwarden, inmiddels was ik wel gewend aan het wonen in dit soort centra. Na een halfjaar bezig geweest te zijn met alle procedures, voelde ik dat iets belangrijks miste en dat was het theater. Toen ben ik snel gaan zoeken naar de mogelijkheden, dat waren er niet veel. Ik heb toen mensen uit verschillende culturen bij elkaar weten te brengen en zo ben ik met een groep van ongeveer 10 mensen maar gewoon begonnen. We oefenden in de keuken, niemand sprak Nederlands, ieder sprak zijn eigen taal, en met gebarentaal konden de deelnemers elkaar goed verstaan en zo is ‘Theater Zonder Grens’ in feite begonnen. Het eerste stuk hebben we uitgevoerd in Leeuwarden, het heette ‘Een ledige sfeer’. Omroep Friesland was er ook bij. ”

Je bent nu al meer dan 20 jaar in Nederland. Waarom moest je toen vluchten en welke gevaren dreigden?

,,Ik heb destijds een toneelstuk geregisseerd in Koerdistan in Noord-Irak. Het stuk heette ‘Bergtaal’ van Harold Pinter.

Aanvankelijk had ik wel toestemming gekregen van de autoriteiten voor de regie van dit stuk. Maar toen we het gingen uitvoeren, had de geheime dienst heel snel in de gaten dat het stuk over de situatie in Irak ging. In Irak kon je geen rechtstreekse kritiek uiten en ook niet in de vorm van theater en daardoor raakte ik in de problemen en had geen andere keuze dan te vluchten. Blijven was veel te gevaarlijk.”

Weet je nog wat je eerste ervaring was met de Nederlandse samenleving?

,,De eerste keer kwam ik in een groot station, waar, weet ik niet meer precies. Ik moest van Sneek naar Vlissingen, mijn eerste reis met de trein, iedereen rende maar rond, ik was ook heel erg bang en angstig, ik dacht: Wat is dat? Is dat een grote aanslag? In Koerdistan moest ik heel vaak rennen voor aanslagen, maar hier moesten ze gewoon de trein halen. Alles moet hier snel, snel, snel en plannen, plannen en rennen, rennen, protocollen en nog eens protocollen. Weinig tijd voor rust in het leven, snel dingen voor elkaar krijgen, dat was mijn eerste indruk.”

Hoe lang heb je in onzekerheid geleefd voor je een positieve beslissing kreeg?

,,Dat heeft precies 5 jaar geduurd. In die 5 jaar heb ik in 7 verschillende AZC ’s gewoond, via de centra heb ik eigenlijk het hele land gezien, van Noord tot Zuid, van Oost tot West.

En toen kreeg ik mijn verblijfsvergunning in Nederland. Ik zeg ook altijd een AZC is een moderne gevangenis, het was hartstikke leuk, veilig, voelde me ook echt thuis, maar helaas kon je 5 jaar niet studeren, niet werken  of niet aan mijn toekomst denken. Ook kon je weinig voor de maatschappij betekenen, wel altijd bezig met Theater Zonder Grens, maar ik wilde meer en actiever deelnemen.”

Wat zijn volgens jou de meest opvallende cultuurverschillen tussen Iraaks Kurdistan en Nederland?

,,De directheid van de mensen. Iedereen zegt gewoon wat hij vindt. Bij ons zijn de mensen niet zo direct, als je hier feedback krijgt, komt dat er direct uit. Bij ons gaat dat toch op een andere manier. Dat wil niet zeggen dat je je doel niet bereikt maar de middelen zijn anders. Je zegt het niet direct maar je zegt het eigenlijk via, via je mening. Het grote verschil is dus directheid, in Koerdistan zijn we wat voorzichtiger. Ik ben er nu wel een beetje aan gewend.”

Je bent nu verpleegkundige. Hoe en waarom ben je als professioneel theaterman tot deze keuze gekomen?

,,Het heeft alles te maken met brood verdienen. Ik kon helaas in de theaterwereld geen volledig salaris verdienen. Het waren allemaal kortlopende projecten van 3 maanden, een half jaar of een jaar en tussendoor iedere keer solliciteren en op zoek gaan naar nieuwe contracten. En 14 jaar geleden is in ons gezin mijn zoon geboren en ging ik op zoek naar meer vastigheid, naast theatermaker was ik soms postbode, commercieel medewerken of krantenbezorger en dat was ik zat.

En zo ben ik een nieuwe carrière begonnen in de zorg. Ik ben daar als ziekenverzorgende begonnen en nu ben ik gespecialiseerd verpleegkundige. Mijn moeder zei altijd: De top van een berg begint met de eerste stap, als de eerste stap lukt, gaat de rest ook lukken. En dat doe ik met passie.”

Wat kenmerkt Theater Zonder Grens en is dat in de loop der jaren ook veranderd?

,,Zeker, Theater Zonder Grens is een zeer dynamische theatergroep. We hebben verschillende stijlen van werken gehad, met Oosterse en Westerse invloeden of een combinatie van beiden. Soms spelen we stukken die we zelf schrijven, dan weer bestaande stukken van bijvoorbeeld de Spaans-Franse schrijver Arrabal of Oosterse schrijvers. Zo proberen we ons jaarlijks verder te ontwikkelen. In de loop der tijd zijn meer dan 60 personen verbonden geweest aan Theater Zonder Grens. We zijn altijd op zoek naar vernieuwing. Zo gaat volgend jaar onze oud-stagiair Elza Lotte Diderik, inmiddels afgestudeerd aan de academie in Zwolle de regie doen.”

Wat is de boodschap die je met Theater Zonder Grens wil uitdragen?

,,Ik wil heel graag via het podium laten zien dat de wereld onbegrensd is. Dat de wereld voor iedereen is en dat we als mensen allemaal gelijk zijn. Het maakt niet uit waar je vandaan komt, of je uit het Oosten, China of uit Nederland komt, van binnen zijn we allemaal hetzelfde en dat wil ik overdragen tijdens onze voorstellingen. Samen voor elkaar zijn, zo leren we van elkaar en zo maken wij onze wereld nog mooier.”

Hoe voelt het om inmiddels in 2 culturen te leven? Hoe weet je die voor jezelf te verenigen?

,,Dat is wel een lastige, getalsmatig woon ik nu bijna net zolang in Nederland als dat ik in Koerdistan heb gewoond.

Ik voel wel dat ik over het algemeen de westerse cultuur heb overgenomen, maar diep in mijn karakter zit toch het Oosterse gevoel en de Oosterse mentaliteit. Ik zie mijzelf als een Nieuwe Nederlander met een Oosterse ziel, ik zie het als een verrijking tussen twee culturen.”

Hoe zie je je eigen toekomst en hoe de toekomst van Theater Zonder Grens?

,,Ik hoop nog vele jaren met Theater Zonder Grens mooie activiteiten te maken. Iets te kunnen betekenen voor onze maatschappij, op zoek gaan naar meer diversiteit in de groep en meer jongeren bij de groep betrekken.”

Hoop je ooit terug te kunnen keren naar een vredig en stabiel Iraaks Koerdistan?

,,Hopelijk ooit. Ik heb nu de vrijheid gevoeld en ervaren en die wil ik voor niets ruilen. Ik wens de vrijheid die wij hier hebben ook toe aan de mensen daar. Dat zij die ook mogen kennen en ervaren. Dan zal de wereld heel anders worden. Ik zie altijd nog wel een lichtje, de wereld is nog steeds niet donker.”

Hoe denk je het jubileum te gaan vieren?

,,We hebben heel veel plannen. We gaan in ieder geval veel activiteiten doen in het theater. Een grote voorstelling bij Podium Gigant, in ’t Cafeetje van Marja gaan we 2 dagen een andere voorstelling spelen. Een ander plan is om 1 keer in de maand een Open Podium avond te organiseren om mensen kennis te laten maken met de theatergroep met spel en discussie.”