In Beeld: Martine Jongenburger ‘Niets is wat het lijkt.’
Door David Levie
Al jaren maakt Martine Jongenburger furore als creatieve theatermaker en regisseur. Samen met haar groep het Lab gaat ze een experiment aan dat meestal uitmondt in een absurdistisch spektakel. Het liefst doet ze dat op plekken die je niet verwacht. Op 29 en 30 september strijkt ze met het Lab neer in een immense hal van de Plaatijzerindustrie aan de Kayersdijk. Wel je eigen stoel meenemen.
Het begon een jaar of wat geleden in het voormalige NUON-gebouw in Zuid. Lopend en kruipend verschaften de toeschouwers zich toegang tot de diverse ruimtes waar acteurs zich verdekt hadden opgesteld. Deze keer is het wat minder vermoeiend, want je kunt blijven zitten. Al eerder had het Lab het stuk ’Opgeliefd’ op het repertoire, maar inmiddels is er een personage (een lasser om precies te zijn ) aan toegevoegd en geen uitvoering is bij het Lab identiek aan dat wat vooraf ging. De spelers vinden ’Opgeliefd’ het mooiste dat Martine tot nu toe heeft bedacht vandaar de reprise die geen reprise is. De locatie is ook nog eens anders. Martine heeft een fijne neus voor een bijzondere entourage. Een slachterij, een parkeergarage en de oevers van Bussloo zijn daar voorbeelden van.
Op de laatste twee dagen van deze maand houden we het in ieder geval droog. Al zal Martine wellicht vechten tegen haar tranen. Pas onlangs bracht ze haar spelers op de hoogte dat ze er destijds veel van haarzelf had ingestopt. Haar scheiding was toen nog vers en allesbehalve verwerkt. Maar ondanks het feit dat nu alles anders is, raakt het verhaal haar nog steeds. ,,Ik heb de videobeelden thuis op de computer teruggezien en moest weer janken. Hoewel de spelers van het Lab niet wisten wat zich zoal in mijn privéleven afspeelde hebben ze het wel degelijk gevoeld. Niet voor niets hebben zij weer voor dit verhaal gekozen. Omdat het wezenlijk is. Het gaat over mensen en dat liefde niet vanzelfsprekend is. En toch is het geen zwart stuk. Er zitten wél zwarte scènes in. Het moet in alles wat we doen wel ergens over gaan. We hebben het gehad over vreemdelingen in Nederland, de slavernij, de dood. Maar toch niet echt zwart. De lach is nooit ver weg. En je hoeft het als toeschouwer ook niet allemaal te snappen. Het leven is ook niet te begrijpen. We doen toch heel idioot met en tegen elkaar?’’
,,Het leven is absurd’’
,,Waarom het niet zwart is wat we spelen? In het geheel heb ik het verhaal van meester-oplichter, Viktor Lustig verweven. opgevoerd. Maar in feite gaat het om verwondering en liefde. Als de groep bezig is dan spat de liefde er vanaf. Daar kan ik blij van worden, maar me ook verwonderen. Zoals ik me over zoveel kan verwonderen.’’
Dat gevoel voor absurdisme was heel lang talent.
,,Ik kwam er pas achter toen er een recensie in de krant verscheen. De recensent schreef over absurdistische trekjes. Dat vond ik toen heel grappig. Ik had daar eerlijk gezegd nooit zo bij stilgestaan. Ik deed wat me inviel. Pas toen ik erover las en er over na ging denken, dacht ik : ja dat is zo. Op zich ook niet zo vreemd. Het hele leven is vaak absurdistisch. Op het grote wereldtoneel én dichtbij huis. Je begrijpt het soms niet waarom het allemaal gebeurt en kan gebeuren.’’
Niet dat ze een politiek gekleurd verhaal wil houden en met voorbeelden wil strooien. Feiten interesseren haar niet zoveel.
,,Dat is altijd zo geweest. Ik kijk meer naar de laag daaronder. Wat beweegt iemand? Hoe staat-ie in het leven? Waarom doen we wat we doen en waarom zijn we hier? Ik weet niet zoveel van de geschiedenis van het theater. Ik ken de namen wel van sommige bekende acteurs maar weet ze niet altijd te plaatsen. Ook de titel van een voorstelling onthoud ik meestal niet. Maar ik onthoud wel de momenten die me hebben geraakt. En dat is ook mijn uitgangspunt om theater te maken.’’
,,Waar het bij mij begon?
,,Thuis. We knutselden, mijn ouders speelden met ons. Zeker mijn vader. Diep in zijn hart zat nog het kind dat hij was geweest. Theater zit in mijn genen. Ik ging naar de kerk. De Vergadering van Gelovigen, daarna de Baptisten en tenslotte de Evangelische gemeente. In de kerk maakten we theater met zingeving als centraal thema. Waar zoeken we met z’n allen naar? Ik vond dat zo mooi dat ik op mijn 35-ster besloot daar mijn werk van te maken.”
Aan de Hoge School voor de Kunsten in Utrecht haalde ze haar diploma docent drama.
,,Dat was wel pittig. Want naast mijn eigen kinderen vingen we thuis ook kinderen op. Maar de kriebels om daarbuiten wat te gaan doen en mijn creativiteit te ontwikkelen waren sterk. Ik wilde dingen doen waar je blij van wordt.’’
Over Martine Jongenburger
Geboren: 7 augustus 1964 in Alphen a/d Rijn
Burgerlijke staat: ongehuwd
Broers/zussen: Jacqueline (64), Pia (57) en Kees (60).
Kinderen: Rick (26) en Max (23).
Wanneer ben je voor het laatst in Orpheus geweest?
,,Vorig seizoen of het jaar daarvoor. Het was een voorstelling met muziek, dans en videobeelden over Syrische vluchtelingen die nog niet zo lang in Nederland waren.’’
Welke voorstelling is je het beste bijgebleven?
,,Ook nu weet ik de titel niet meer maar het ging over twee mannen die in een totalitair regime gevangen waren genomen. De één vanwege politiek activisme, de andere vanwege zijn homoseksualiteit. Tussen de twee mannen ontstond een vriendschap. Toen de een heel ziek werd hielp de ander hem. Ook bij naar de wc. Nu ben ik niet zo voor zomaar bloot op toneel, maar de blote kont van de één was heel functioneel. De tederheid sprak me heel erg aan.’’
Op welke locatie zou je heel graag willen spelen?
,,De Kathedraal, het zendgebouw in Radio Kootwijk. Wij zijn altijd op zoek naar speciale locaties. Als mensen tips hebben, laat het me dan alsjeblieft weten. Contact met me leggen kan via de site van het Lab.’’ (zie onderaan)
Waar heb je echt de pest aan?
,,Dat alles om geld draait. Zeker wanneer mensen zien dat hun initiatieven niet tot ontplooiing kunnen komen omdat alles afhankelijk is van geld. Dan kan ik er echt de pest in hebben.’’
Waar kunnen ze jou midden in de nacht voor wakker maken?
,,Om de volle maan te zien en als iemand echt hulp nodig heeft.’’
,,Met het Lab kon ik mijn eigen koers gaan varen.’’
Echt blij werd Martine dertien jaar geleden toen ze met het Lab begon. ,,Ik kon eindelijk mijn eigen koers gaan varen. Op de academie was ik zeg maar politiek correct. Ik deed om de cijfertjes wat er van mij werd gevraagd en verlangd. Daarom het Lab. Niet werken met al te jonge mensen die zich nog moeten ontwikkelen, maar met maar volwassenen die stevig in hun schoenen staan. Die zonder schaamte doen wat in je opkomt. Met het Lab gingen we dan ook experimenteren, flansten we scènes in en aan elkaar en kwamen we tot iets moois. Dat doen we nog steeds met nagenoeg dezelfde groep als waarmee we zijn begonnen. En die wat ongewone locaties ja. Ook nu weer: de Plaatijzerindustrie. Ik vraag me dan altijd af wat er zich achter de gevel van zo’n groot gebouw afspeelt. Maar ik wil duidelijk zijn dat we geen locatietheater maken. Dan moet je er ook repeteren en ieder stukje van de ruimte ontdekken en grotendeels benutten. Wij maken theater op locatie. Dat is wel een verschil. Wij repeteren in de Berg en Bosschool. Eens in de twee weken. Dat vinden we genoeg.’’
Ze is ook voorlopig genoeg in de kerk geweest.
,,Martine zwijgt even en zoekt naar de juiste woorden. ,,Door te zeggen dat ik inmiddels kerk-loos ben, kom ik nu wel uit de kast. Op zich heb ik daar geen probleem mee, maar ik wil niemand beschadigen. Ik heb jarenlang de twijfels die ik had weggestopt. Uiteindelijk ben ik op onderzoek uitgegaan en breder gaan kijken. Daardoor is mijn kijk op de Bijbel veranderd. In andere stromingen kwam ik dezelfde waarden en waarheden tegen. Daarvoor nam ik de Bijbel behoorlijk letterlijk. Als het enige woord van God. Dat zie ik nu totaal anders. Er zijn volgens mijn overtuiging meer wegen dan die ene. Maar ik mis die warmte die de kerk me ooit bood wel.’’
‘’We houden het spannend met elkaar’’, Theater biedt haar die warmte wel. Is het niet verwonderlijk dat jij al jaren werkt met mensen van het eerste Lab-uur?
,,Nee’’, toch niet. Ik heb de lat nooit zo hoog willen leggen. Het speelplezier staat voorop. Daarom komen we eens in de veertien dagen bij elkaar en niet iedere week. Er zijn gezelschappen die door die druk nogal wat verloop kennen. Wij houden het spannend met elkaar. Soms doen we ook een tijdje niks. Dan zijn er even geen optredens.’’
En jouw invloed dan, is die niet bindend?
Ze glimlacht en na en poosje: ,,Ja, toch wel denk ik. Ik heb wel eens gezegd: waarom geen andere regisseur? Dat kan verfrissend zijn. Nee, dat wilden ze niet. Het Lab is voor hen Martine.’’
Een theatermaker die met humor graag de mensen op het verkeerde been zet. Neem alleen al het stuk ’Opgeliefd’. Martine heeft zich laten inspireren door de figuur van Viktor Lustig, die aan het begin van de 20-ste eeuw met een stalen gezicht zijn slachtoffers uitkoos en oplichtte. En toch was hij geen harteloos mens. Die Lustig heeft ze gebruikt als kapstok voor wat in de Plaatijzerindustrie gaat komen en waarin ze persoonlijk leed heeft verweven. Ze lacht. ,,Zonder er een zwaar stuk van te maken. ,,Niets is wat het lijkt.’.
Opgeliefd: 29 en 30 september in de Plaatijzerindustrie, Kayersdijk 131. Aanvang 20 uur. Entree 10 euro. Kaartje te bestellen via www.hetlab.info
REACTIES