In Beeld: Sinterklaas na turbulente tijden weer uit beeld

Zie, ginds ligt een stoomboot naar Spanje gereed. Hij brengt Sint-Nicolaas terug naar zijn woon- en verblijfplaats: Madrid. Wij kennen deze Nicolaas vooral als Sinterklaas, de Sint, of de Goedheiligman. Op 5 december vierden we zijn verjaardag en net voordat hij de terugreis aanvaard, spreek ik hem nog even en vraag of hij een fijn verblijf heeft gehad in Nederland en of Sint denkt dat er veranderingen komen.

De Sint kijkt naar zijn witte handschoen en draait zijn zegelring wat rond, kijkt me vermoeid aan en zegt: ,,Altijd verheug ik mij op mijn verblijf in Nederland bij al die lieve kindertjes. En ook mijn pieten staan in oktober al te trappelen, evenals het paard Amerigo. Maar, dit keer….de pieten en ik weten het even niet meer. Er was zoveel gekrakeel over mij en mijn trouwe pieterbazen. Wij hadden moeite om het feest met de kinderen te vieren zoals we dat al vele vele jaren gewend zijn te doen. Eigenlijk weet ik niet goed waar het allemaal over ging en heb geprobeerd het te negeren.”

In Nederland vinden veel mensen dat het feest en de zwarte piet herinneringen oproept aan het slavernijverleden. Wat vindt u daar nu van?

„Wel gek. Er is in de loop der tijd zoveel over mij en mijn pieten gezegd en geschreven, maar niet dit. Wel heel vervelend dat mensen het zo ervaren, dat is niet de bedoeling van dit kinderfeest. Maar om je te antwoorden, gaan we eerste even terug in de tijd. Want soms denk ik dat veel mensen de achtergronden van dit feest misschien niet goed kennen. Denk ik.” zegt deze Sint peinzend.

Maar, je weet toch dat mijn sinterklaasgedaante de Bisschop van Myra vertolkt, die leefde in Klein-Azië in de 3^e eeuw na Christus? En dat die eerst alleen in het oosten van Europa geëerd werd? Vooral in Griekenland en Rusland. Maar omdat hij ook de schutspatroon was van de zeevaarders, kreeg hij ook in de West-Europese kustnaties een grote aanhang. In de 13e eeuw werd zijn naamdag vastgesteld op 6 december. En over Zwarte Piet, ken je de documentaire Wild Geraas‘ uit 2016 van journalist Arnold-Jan Scheer? Hierin stellen historici dat Zwarte Piet verwijst naar de Moren die al eeuwenlang vrij rondliepen in Venetië. Schilderijen uit de 15e eeuw, zoals Miracolo Della Croce a Rialto, laten Moren zien in een klederdracht inclusief baret en veer. Net zoals we dat kennen van de huidige Zwarte Piet. Grote kans dat de pieterbaas vrijwillig heeft gekozen voor zijn job. Maar goed, vanaf dat moment verspreidde zich het feest over heel Europa. Op veel verschillende manieren wordt het gevierd en de koppeling aan het slavernijverleden, is dat niet wat vergezocht?”

Wat vertelde men dan zoal over de man die u vertolkt?

„Heb je even? Het zijn volksverhalen die de ronde deden over Sint-Nicolaas als beschermheilige van kinderen. Bijvoorbeeld de Noord-Franse legende, over twee of drie kinderen of leerling-priesters die door een herbergier worden gedood en in een pekelvat worden gestopt. Sint-Nicolaas wekte de slachtoffers weer tot leven en schonk de herbergier en diens vrouw vergeving toen ze berouw toonden. Een andere legende vertelt over drie arme dochters die dankzij giften van Sint-Nicolaas kunnen trouwen en daarom niet vervielen tot prostitutie. En dan nog het verhaal over het kind dat door Nicolaas in het bad werd behoed voor verbranding. Of die volksverhalen allemaal helemaal klopten? Maar er waren zoveel mensen die het toen beweerden en daaraan vasthielden dat de Katholieke kerk destijds toch luisterde naar de mensen en Nicolaas heilig verklaarde.”

Maar hoe kwam het dan tot een kinderfeest?

,,Oh, ook dan moeten we terug in de tijd, naar de middeleeuwen om precies te zijn. En even in het kort hè, op Duitse en Noord-Franse kloosterscholen werd het Sint-Nicolaasfeest gevierd. Tijdens een zogenaamd mirakelspel verscheen hij dan aan de kinderen waarbij de ijverige kinderen werden beloond en de luie kinderen een standje kregen. Verder werden kinderen van voedsel en geschenken voorzien en sommigen kregen geld en een vrije dag om op 6 december feest te kunnen vieren. De waarschijnlijk oudste vermelding daarover komt uit Dordrecht, uit 1360. Kinderen gingen in die tijd verkleed in een optocht door de straten en kregen geld van voorbijgangers en in de Utrechtse Nicolaaskerk werd vanaf 1427 geld in kinderschoenen gedaan. Daar is de traditie met het zetten van de schoen ontstaan.”

IJverige kinderen belonen en luie kinderen een standje geven. Bent u dan niet voor de één een vriend en de andere een boeman? En zit daar misschien iets dat aanleiding geeft tot de huidige onvrede?

Sint zucht: ,,Zou dat het zijn? Des te erger dus dat je de geschiedenis niet kent. Nou, luister, de figuur van Sinterklaas is in de loop der eeuwen zeker veranderd. Van een beschermheilige van de kinderen, via een boeman en hardhandige pedagoog, naar een folkloristische kindervriend. Dat had zijn redenen. Hij veranderde in de Noordelijke Nederlanden tot een boeman die gebruikt werd om kinderen angst in te boezemen. In die tijd werd het de katholieken namelijk verboden hun heiligen uit te beelden. Dus werd de goedheiligman uitgedost als een afschrikwekkende zwarte man met kettingen aan zijn voeten, of met narrenbelletjes. Je zou zeggen, wie doet dit nou. Maar tja, het gebeurde. Deze sinterklaasgestalte gaf snoepgoed aan brave kinderen en intimideerde ongehoorzame kinderen om hen tot gehoorzaamheid te bewegen. Als zodanig vormt hij in feite de voorloper van Zwarte Piet.”

„In de late 18e eeuw besloot men dat ze geen boeman meer wilden. Gelukkig maar! Het feest moest gebruikt worden om kinderen op een positieve manier gehoorzaamheid en ijver bij te brengen. Het sinterklaasfeest werd nu een onderdeel van de opvoeding en kreeg een volwaardige plaats in het onderwijs en het gezin. Nu de boeman was afgedaan, werd de traditionele bisschop teruggehaald. Toch zijn er tot in de 20e eeuw nog sporen van de boeman te vinden die met kettingen rinkelde en zijn zwarte knecht die kinderen in een zak stopt. Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw begon Sinterklaas in persoon zijn opwachting te maken in de maatschappij. Tot dan toe was hij slechts een mythisch persoon geweest, wiens sporen weliswaar in de schoentjes op 6 december van zijn aanwezigheid getuigden, maar die verder niet zichtbaar was.”

Zwarte Piet is dus geen slaaf uit verre streken?

Sinterklaas kijkt verschrikt: „Wel nee!! Help zeg, waar zie je mij voor aan? Ik wil geen slaven, mijn pieterbazen willen het zelf graag. Nee, het moest dus vooral een positief feest worden voor kinderen gelardeerd met een beetje opvoedkundige trucs. Zo rond 1849 ontwierp ene Jan Schenkman een boek waarin hij het sintverhaal zelf vormgaf. Hij bedacht de stoomboot erbij en dat de Zwarte Piet het hulpje was van Sinterklaas. Ook bedacht hij dat de sint over de daken liep met zijn paard. Nou ja, en als je nu kijkt, het feest is weer heel erg veranderd. Ik lijk wel een commercieSint. En ben ik de hele dag bijna op TV. De hoeveelheid snoep en cadeaus zijn immens, omdat ze steeds meer willen lijkt wel. Gelukkig heb ik mijn pieterbazen die me dan tot de orde roepen als ik al te aardig ben en al die grote cadeaus wil geven. Want kinders wil is wet, dat is mijn liefste wens. Maar zoals je ziet, heeft elke tijd wel iets aan het verhaal van Sint-Nicolaas toegevoegd passend bij de geldende mode, ofzo.”

En hoe nu verder, komt u volgend jaar terug met uw gevolg?

Er komt een piet binnenlopen, wijst op zijn horloge en maant de Sint tot haast. De boot vertrekt bijna. Dan zegt de Sint nog: „Oh, ik wil nog even terugkomen op je eerste vraag. Weet je, was het misschien niet beter geweest als Sinterklaas de mythische figuur was gebleven? Omgeven met een mooie geheimzinnig- en raadselachtigheid? Eigenlijk gun ik de kleinsten onder ons nog een sprookjeswereld waarin hun fantasie wordt geprikkeld. Nou, ik hoop dat ik je iets duidelijk heb kunnen maken. Trouwens ook de pieten stonden verbluft.”

Sint gaat nog even verder: „Daarom ga ik deze zomer eens met mijn pieten om tafel om te kijken of we komend jaar een vacature moet plaatsen voor Zwarte Piet waar mensen uit alle windstreken op mogen solliciteren. Dat mag van mij hoor. Het feest zal echt wel weer veranderen, maar laten we dat op goede gronden doen. Daarvoor is het altijd goed dat mensen een stukje historie kennen. Heb ik je vraag beantwoord? Want ik moet gaan, anders moppert Zwarte Piet. Oh ja, nog een ding: er staat veel geschreven en misschien heb ik wel af en toe iets door elkaar gehusseld. Maar mensen kunnen altijd even Wiki raadplegen en er is vast nog veel meer informatie hè?! Nou, daaaaag!”

Sint grijpt zijn mijter, zet deze snel op en rent met een wapperende tabberd naar de stoomboot die langzaam weg vaart en met het geluid van de scheepshoorn langzaam uit het zicht verdwijnt. Het zou wat zijn dat met een beetje kennis van de geschiedenis dit kinderfeest weer in onschuld gevierd kan worden. En als we allemaal bereid zijn in de spiegel te kijken en naar elkaar te luisteren, is de weg naar een mooie organische verandering in deze sinterklaastraditie wellicht geopend.