Zonde

Je hebt scheel, scheler en scheelst. Scheelst werkt hier in de lokale snackbar, zolang ik me kan heugen. Er is niets mis met zijn gezichtsvermogen want hij heeft als hoofdvetman alles wat om hem heen gebeurt zeer goed in de gaten. Zijn brein verwerkt de tegenstrijdige visuele informatie van links en rechts kennelijk tot een scherpe perceptie in de hersenpan. Als zijn ogen ooit rechtgezet worden dan werkt dat vast niet meer en loopt hij overal tegenop. Als hoofdvetman zou hij dan niet langer geschikt zijn. Dan moet je namelijk ogen in je achterhoofd hebben.

Ooit werkte ik ook in deze snackbar als frietjesbakker. Dat is bijna 30 jaar geleden. Veel lijkt er in die tijd niet veranderd, besef ik. De hoofdvetman is een aimabele jongen die stinkend zijn best doet. Hij neemt zijn vak serieus en zorgt ervoor dat klanten steeds op hun wenken worden bediend. Voor een drukke spits, want zo heet het tijdvak van 5 tot 7 uur ’s avonds, draait hij zijn hand niet om. Efficiënt als hij is weet hij steeds elke bestelling op tijd af te ronden. En als je jaren in een snackbar werkt, gaat veel op de automatische piloot. Ik weet dat als geen ander. Als de frikadellen lang genoeg in het vet gelegen hadden ZAGEN wij dat niet. Wij HOORDEN dat.

Zodra ik mijn bestelling heb gedaan observeer ik de overige aanwezigen. Aan een tafeltje zit Hans. Ik ken hem van vroeger, ooit was hij mijn docent. Toen een statige man, altijd in pak, zelfverzekerd. Nu ziet hij er eenzaam uit. Hij is flink afgevallen en hij draagt slordige vrijetijdskleding. De keren dat ik hem de laatste jaren zag was hij alleen. Steeds erg in zichzelf gekeerd, tikkeltje onzeker, dromerig. Zijn vrouw heb ik nooit meer gezien. Misschien is ze overleden, misschien heeft zij hem verlaten. Alles aan Hans lijkt veranderd behalve zijn bril.

Scheelst vraagt mij om de betaling. Hij tikt het bedrag op de kassa in die vervolgens hard begint te ratelen. Een bonnetje is in de maak. Ondertussen ligt de friet al in het vet te pruttelen. De ruimte is opeens gevuld met deze geluiden. Hans eet gestaag door en hij heeft mij trouwens nog niet gezien. In zijn dikke bril, montuur tikkeltje uit de mode, spiegelt het zonlicht. Het ziet er aandoenlijk uit en ik weet zeker dat Hans niet eens proeft wat hij eet. Daar is hij helemaal niet mee bezig.

Het kassabonnetje heeft inmiddels de grond geraakt. De kassa blijft met korte onderbrekingen maar ratelen. Prrrt, prrrt, prrrt. Het lijkt wel morsecode. Wat er allemaal op het bonnetje komt is de vraag, want zo groot was mijn bestelling nou ook weer niet. Scheelst is druk met de friet en de snacks. In het vet, uit het vet. Controleren, counter schoonmaken, de entree in de gaten houden, de zaak overzien. Hij doet aan een robot denken die gedachteloos alle handelingen met 100%-perfectie uitvoert. Het bonnetje wordt alsmaar langer. Er ligt een hele berg papier op de grond. Prrrt, prrrt, prrrt.

Dan heeft Hans mij gezien. Toen hij me even aankeek zag ik grote ronde ogen in de sterke brillenglazen. Ik zie dat hij een beetje geschrokken is. Toch groet hij mij niet. In plaats daarvan draait hij zijn hoofd en begint naar buiten te staren. Zijn vette hap is nog niet helemaal weggewerkt. Af en toe steekt hij het rietje van zijn cola in zijn mond en zuigt hij wat naar binnen.

Ik sta nu tot mijn enkels in het papier. De vloer is niet meer te zien want het papier ligt overal. Zelfs Hans’ schoenen zijn verdwenen in het bonnetje. En de kassa weet van geen ophouden. Het geluid gaat onverminderd door en geeft een ritmisch samenspel met het gepruttel van het vet en het heen en weer lopen van Scheelst. Armin van Buuren kan hier een puntje aan zuigen. Ik moet me inhouden niet op de lege mayonaisebakken te gaan trommelen. Prrrt, prrrt, prrrt.

Dan kijkt Hans terug. Ik zie nog steeds de schrik op zijn gezicht. Wat gaat er in zijn hoofd om? Is dit een collisie van heden en verleden? Een herinnering aan betere tijden die het heden ondraaglijk maken? Dan valt zijn bril. Ik weet niet hoe het komt maar zijn bril ligt op de grond, onder een laag van 30 cm papier. En die bril heeft Hans niet voor niets, dus zoeken wordt een uitdaging. De schrik op zijn gezicht heeft plaatsgemaakt voor wanhoop. Het duurt slechts een paar tellen en Hans zit op handen en knieën op de grond. Op de tast op zoek naar zijn bril. Niemand die reageert of laat staan te hulp schiet. Ik ook niet. Waarom? Mijn gevoel zegt dat dit moment moet zijn. Helpen zou de loop van de geschiedenis onrechtmatig beïnvloeden. We moeten weten wat hier gaat gebeuren. En Scheelst? Die heeft niets in de gaten, want zijn routine is zijn keurslijf. Prrrt, prrrt, prrrt.

Hans komt van alles tegen maar niet zijn bril. Hij is een metertje van zijn tafel vandaan als hij het begin van het bonnetje vindt. Het bonnetje waar mijn bestelling van friet en snacks voor vier personen op staat. Hans kijkt naar het bonnetje maar ik vermoed dat hij er niets van kan lezen. Dan stopt hij het bonnetje in zijn mond en begint langzaam te kauwen. En te slikken. Hans kijkt in mijn richting en maakt nu een strijdbare indruk. En ik weet meteen wat hij van plan is. Hij gaat het bonnetje helemaal opvreten. Dit wordt het keerpunt in zijn leven, wellicht zijn finest hour.

Prrrt, prrrt, prrrt. Hans kauwt en slikt. Hij begint het tempo op te voeren. Het kauwen en slikken gaat als in een cadans. Het vormt een merkwaardige interactie met het pruttelen van het vet, het ratelen van de kassa en de routine van Scheelst. Maar Hans moet sneller dan de kassa gaat. Hij moet het papier sneller verwerken dan dat het aangemaakt wordt. Dat zie ik nu ook wel. Ik zie zelfs dat de enorme papierberg al begint te slinken. Hans is inderdaad aan de winnende hand. En aan zijn strijdbare blik te zien gaat het hem nog lukken ook. Zijn buik is vreselijk opgezet en hij is zijn vroegere postuur al ver voorbij. De knoopjes van zijn blouse zijn opengesprongen.

Sommige dingen zie je min of meer aankomen. Het is een kwestie van de punten met elkaar verbinden en de lijn doortrekken naar de toekomst. Hans kauwt en slikt alsof zijn leven ervan afhangt. En het is allang niet meer ‘alsof’. Zijn leven hàngt er vanaf. Zijn buik is nu zo dik dat zijn handen en knieën de vloer niet meer raken. Een duikelaar maar leuk is anders. Dit is serious business. Het meeste papier is al verdwenen. Hans is bezig met de laatste meters. Het papier tussen hem en de kassa begint nu strak te staan. Prrrt, prrrt, prrrt. Strijd tussen mens en machine. Breekt het papier? Valt de kassa? Geeft Hans het op? Hij groeit en groeit maar door.

Scheelst begint de friet droog te tikken. Het zal klaar zijn en weldra in een zak verdwijnen. De snacks liggen trouwens al even boven het vet uit te lekken. Over een minuutje of twee sta ik buiten met m’n plastic tasje met dit voedsel. Even doorbijten nog.

Over doorbijten gesproken: Hans geeft nu een ruk aan het laatste stuk papier. De kassa maakt een kermend geluid en geeft het op. Het papier breekt. Er komt rook uit de kassa. Hans heeft gewonnen zo lijkt het, maar de laatste meter moet nog door zijn slokdarm. Ik zie zijn ogen groter worden. Er is iets ongemakkelijks aan de gang in zijn lijf. Na het doorslikken van het laatste stukje gebeurt het. Een doffe, trage dreun. Hans ontploft. En overal weer papier. Kleine stukjes, kleurloze confetti. Zijn speeksel en ingewanden hebben er een soort papier-maché van gemaakt. Het plakt overal tegenaan, op de counter, het plafond, op de ramen, op mijn broek en jas. Scheelst zit ook helemaal onder. Hij begint de stukjes papier van zijn kleding te plukken, net als ik.

Ik pak mijn bestelling en loop beduusd naar de uitgang. Op de deurknop zit ook een stukje papier. Ik pak het en zie dat er iets op staat. De kassa heeft er iets op gedrukt:

Zonde
Achteraf is alles zonde
Zonde dat je het deed
Zonde dat je het liet
Het blijft eeuwig zonde
Of je het doet of niet

Gauw naar huis, anders wordt de friet koud.

-jertaa

Noot: Gedichtje van Freek de Jonge (met toestemming gebruikt) en verder geïnspireerd door, weet je nog, Monty Python (nog één after-eight!).