Ontdek het Buitenmuseum (nu het nog kan)

De tentoonstelling ’75 Jaar Vrijheid’ in het Buitenmuseum neemt je mee terug naar het Apeldoorn van 1945, toen Canadezen deze stad bevrijdden. Op raamstickers verspreid door het hele stadscentrum ontdek je de bijzondere verhalen van Apeldoorners en Canadezen, verzetsstrijders en soldaten, burgers en bezetters. De expositie is nog tot eind oktober te zien, wees dus snel!

Een voorproefje

“In naam van Oranje, doe open de poort!” Reinier Hardonk staat op 17 april 1945 om half zes ’s ochtends op straat als zijn overbuurman het nieuws komt vertellen: ‘Apeldoorn is bevrijd!’ In zijn dagboek vervolgt Hardonk: “Je wist niet of je droomde of je waakte.” De Canadezen reden die dag onze stad binnen met ‘pantserwagens, tanks en vrachtwagens’. “Hoe geheel anders dan de op houtgas lopende oude Duitse wagens of de tot vervelens toe passerende ouderwetse paardenkarretjes”, verwonderde Hardonk zich.

Dat de Duitse oorlogsmachine helemaal niet zo indrukwekkend was wist je misschien niet, maar ken je wel de andere verhalen? Over de 2 verzetstrijders die over ’t Sluisje kropen om een Canadees bombardement van onze stad tegen te houden, of over de duizenden Arnhemmers die op de vlucht waren en in Apeldoorn vele helpende handen vonden? In het Buitenmuseum ontdek je deze verhalen, maar wij mogen alvast een voorproefje geven.

Canadezen tot stilstand gedwongen – door Nederlanders

De Canadese legerleiding dwong de soldaten in ’44/’45 onvermoeid door te vechten. Waar de Amerikanen zoveel manschappen hadden dat een divisie nog eens met verlof kon, bleven veel Canadezen maandenlang strijden¹. Vanaf de stranden van Normandië, door Antwerpen, over de modderige oevers van Zeeland, tot aan de stadsgrenzen van Apeldoorn – ze gaven nooit op.

Vreemd genoeg waren het niet de Duitsers die de Canadese oorlogsmachine uiteindelijk nagenoeg tot stilstand dwongen, maar euforische Nederlanders. Tanks moesten stapvoets door de straten, knappe soldaten werden bedolven onder honderden kussen en de uitzinnige menigte schudde elke Canadese hand die ze konden pakken.

Deze foto, genomen door Reinier Hardonk vanaf de eerste verdieping boven zijn manufacturenwinkel aan de Hoofdstraat in Apeldoorn, laat het begin van zo’n tocht duidelijk zien.

Collectie: CODA Archief,  Reinier Hardonk

De Gevoelige Plaat

De hele oorlog bewaarde meneer Ferrante zijn fotorolletjes voor dat ene moment – de bevrijding die op een dag zou komen. Op 17 april was het zover en meneer Ferrante ging de straat op.

Daar legde hij deze vrouw op de gevoelige plaat, terwijl zij een tank staande hield. Hoewel de foto doet denken aan de anonieme man op het Plein van de Hemelse Vrede in 1989, staat deze vrouw daar niet uit protest. Uit dankbaarheid houdt ze de tank tegen, omdat deze toch heus niet verder kon voor zij de Canadezen had bedankt.

Collectie: CODA Archief, M.B.E. de Ferrante

Arnhemmers op de stoep

Plots stond het hele Apeldoornse Marktplein vol – boerenwagens, bakfietsen, handkarren, fietsen met bagagedrager. “[Iedereen] stelt die beschikbaar, terwijl een massa personen, ouderen en jongeren, de behulpzame hand bieden”, schrijft Reinier Hardonk op 26 september 1944 in zijn dagboek. En een ieders hulp was ook nodig, want de nood was aan de man eind september van dat jaar.

Na de mislukte Operation Market Garden, waarbij de geallieerde opmars ten zuiden van de Rijn stopte, evacueerden de Duitse bezetters namelijk heel Arnhem en plots moesten tienduizenden Arnhemmers elders onderdak vinden. Velen van hen maakte de oversteek over de Veluwe en kwamen in Apeldoorn aan.

Reinier Hardonk, die in het centrum van Apeldoorn woonde, schreef verder: “Gelukkig wordt op alle mogelijke manieren geholpen (…) ook vele gewonden moeten geholpen worden.”

Deze foto toont Drogisterij Kaal op nummer 126 aan de Hoofdstraat, waar nu een vestiging van Sneakers zit.

Collectie: CODA Archief

Canadese Papa

Deze foto van een Canadese soldaat met een Nederlands kindje werd naar waarschijnlijkheid in alle onschuld gemaakt, maar bleek uiteindelijk een bijna voorspellende gave te hebben. De repatriëring van Canadese soldaten duurde namelijk lang en omdat het Canadese leger voorrang gaf aan soldaten met een gezin bleven alle vrijgezellen maandenlang in Nederland.

“Bevrijdt ons van de bevrijders!” schreef Willem van Houtum hierover in zijn dagboek, eind 1945. Het was een sentiment dat door heel het land werd gevoeld, want veel van de Canadese jongens bleken onweerstaanbaar voor Nederlandse meiden. Zelfs in de kerken riepen voorgangers op bij de soldaten uit de buurt te blijven, maar dat bleek aan dovemansoren gericht.

Uiteindelijke reisden enkele duizenden kersverse bruiden – sommige met baby – met hun man mee naar het verre Canada.

Collectie: CODA Archief, J.A. Schoemaker

Op de achtergrond

Uitbundig feestende Apeldoorners, 2 dagen na de bevrijding van hun stad. Je kan niet anders dan wegdromen bij de euforie, maar we laten deze mensen even achter in hun feestgezang om onze aandacht te richten op het gebouw op de achtergrond.

Dat pand aan Paslaan 19 was, korte tijd voor deze foto, nog het thuis van de Secretaris-Generaal van het Duitse Departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming. Een hoge Duitse pief…in Apeldoorn?

Denk je aan het regeren — of in dit geval bezetten — van ons land dan zie je ongetwijfeld Haagse scenes voor je. Nederland wordt vanuit daar geregeerd, maar Den Haag bleek in 1943 niet meer veilig genoeg en hierop werd het gehele Duitse apparaat verhuisd. Waarheen? Naar Apeldoorn, onder andere. Zo vestigden de belangrijkste departementen en de Rijkscommissaris zich in en om Apeldoorn.

Onze stad was in de latere jaren van de oorlog dan ook feitelijk het centrum van de bezettende macht.

Collectie: National Archives of Canada, C.J. Woods

Beleef het Buitenmuseum

Zo gaan er onder de nieuw geasfalteerde straten en achter de deuren van oude panden in Apeldoorn veel indrukwekkende verhalen schuil. Verhalen over verzetshelden en veteranen, bezetting en bevrijding. In het Buitenmuseum vind je die verhalen nog tot eind oktober.

Ontdek de verhalen zelf door naar het centrum van Apeldoorn te gaan. Pak bij één van de deelnemende winkels het locatieoverzicht en de gratis ansichtkaarten mee sta stil bij onze indrukwekkende geschiedenis. Het Buitenmuseum is geopend tot eind oktober en is een initiatief van ACEC, CODA, Gigant, ondernemers en Centrummanagement Apeldoorn.

[1] Uit: Ooggetuigeverslag van Canadese soldaat Graham Walsh