In Beeld: Henk Holtslag, initiatiefnemer van de SMART Centre Group

Henk Holtslag is dé man achter het SMARTechs concept en de daaruit ontstane Smart Centre Group. De groep stelt zich ten doel slimme, marktgerichte, betaalbare en te onderhouden technologieën beschikbaar te maken in ontwikkelingslanden. Het betreft technologie voor water, sanitatie en hygiëne.

Het SMARTechs concept bestaat al geruime tijd. Hoe is dat zo ontstaan?

„Het is eigenlijk ontstaan in 1990 in Nicaragua. Ik werkte destijds voor de Stichting Nederlandse Vrijwilligers in een groot windmolenproject. De bedoeling was windmolens voor irrigatie te produceren in Nicaragua. Er moest een productielijn worden opgezet en ik was de technisch adviseur. Het was een project van 4 jaar deels betaald door ontwikkelingshulp uit Nederland. Om een lang verhaal kort te maken: het is een volkomen mislukking geworden. Dat kwam door twee dingen, ten eerste was de techniek toch te ingewikkeld en ten tweede waren de molens veel te duur voor de lokale boeren. Ze kostten destijds 5000 dollar.

Uit frustratie ben ik gaan zoeken naar andere techniek en had het geluk dat de touwpomp net in Nicaragua geïntroduceerd was. Een touwpomp is een heel eenvoudige waterpomp. Je bedient hem met de hand, je draait aan een wiel en via een touw met zuigertjes kun je het water uit een put omhoog pompen. Die pomp kostte 120 dollar en is met lokale materialen te maken. Dat is wel een succes geworden.”

Hoe heeft zich dat verder ontwikkeld?

„We hebben totaal 11 jaar in Nicaragua gewoond. De zeven jaar na het windmolen project heb ik besteed aan het opzetten van het bedrijfje AMEC en geholpen met het trainen van andere bedrijfjes in het maken van diverse soorten touwpompen. Nu zijn er ruim 70.000 touwpompen geproduceerd door 10 bedrijfjes die dat allemaal zelfstandig deden. Eigenlijk is daarop het SMART-concept uitgebouwd. SMART staat voor Simple, Market-based, Affordable, Repairable Technologies.

Dus eenvoudige lokaal te produceren techniek die gericht is op de markt, op wat mensen zelf kunnen betalen om zo minder afhankelijk te worden van donaties. We hadden er in de tussentijd een tiental andere technieken bij als het handmatig putten boren, goedkope regenwatertanks, huishoud water filters en dergelijke die te maken zijn met lokale materialen. Met dit concept zijn we met collega’s rond 2000 doorgegaan in Afrika, eerst in Tanzania, daarna in andere landen. Ik deed dat als zelfstandig adviseur met fondsen uit Nederland en andere landen. Rotaryclub het Loo uit Apeldoorn heeft bijvoorbeeld veel gesponsord voor het SMART Centrum in Malawi.”

Hoe zijn daaruit de SMART Centres ontstaan?

„In 2005 kwam het idee om de trainingen structureel te maken en zo kwam er na een groot Nederlands water project in Tanzania, een SMART centre in Mzuzu, een water trainingscentrum dat doorging nadat het project stopte. Daar heeft Nederlandse ontwikkelingshulp dus wel goed gewerkt. De mensen die getraind waren in putten boren en pomp productie gingen door nadat het project stopte. Na het centrum in Tanzania begon het ook in Malawi, Mozambique en Zambia.

Nu gaan er ook Centra beginnen in Kenia, Ethiopië, Zuid Soedan en Niger. Een SMART centrum heeft een werkplaats om pompen te lassen en een stuk land om te trainen in het handmatig putten boren. Naast techniek is er ook training in ‘business skills’, zoals marketing en boekhouding. Zo komen er lokale bedrijfjes die geld verdienen met producten die ze verkopen aan organisaties die het gebruiken voor kleinere en rurale communale water systemen. Echter, door de lage kosten zijn dit soort technieken ook betaalbaar voor de wat rijkere families en boeren. Het effect van de SMARTechs is dus tweeledig. Bedrijfjes verdienen aan de verkoop van putten en pompen dus gaan door na de training. Rurale families en boeren verdienen omdat met een eigen put bij huis minder hoeven te lopen om water te halen, het water gebruikt voor huishouden, vee drenking of kleinschalige irrigatie. Het resultaat, meer inkomen en meer voedsel. Het sleutelwoord bij deze aanpak is; winst. Geld verdienen is de beste garantie dat acties doorgaan als de hulpgever weggaat.”

Wat is de positie van de lokale overheid in deze?

„We proberen zoveel mogelijk met de overheid daar samen te werken zodat het past in het overheidsbeleid. Dat valt niet overal mee. Veel overheden hebben een focus op waterleidingsystemen voor steden en minder voor het platteland. Voor de plattelandswatervoorziening importeert men handpompen uit Azië of Europa. Iets lokaal maken wordt niet altijd gezien als goede kwaliteit. Met voorbeelden willen we bewijzen dat, als mensen goed getraind zijn, de kwaliteit van lokale boorsets en handpompen goed kan zijn en bruikbaar in gebieden zonder rotsen en water op 40 meter diep of minder.

Het ene land heeft meer visie dan het andere land. Bijvoorbeeld de overheid in Ethiopië ziet heel duidelijk het potentieel van lokale productie van water technieken. Het is nu zelfs nationaal beleid om touwpompen te gebruiken voor kleinere dorpen en families terwijl dat in Tanzania, waar we al 15 jaar bezig zijn, nog problematisch is. De lokale overheden daar vinden het vaak wel goed, maar de nationale overheid heeft de touwpomp nog niet geaccepteerd als een standaard pomp. Een andere reden, die je niet hardop mag zeggen, is dat er bij projecten met geïmporteerde pompen vaak iets ‘verdwijnt’ onder tafel. Als pompen lokaal gemaakt worden is dat veel moeilijker.”

Hoe gaat het nu in Nicaragua sinds jullie daar weg zijn?

„Ik ga elke twee jaar nog terug naar Nicaragua om te kijken hoe het gaat. Interessant om te zien dat er 20 jaar na dato nog steeds bedrijfjes zijn die de pompen maken. Maar, nog interessanter, de vraag naar de touwpomp is sterk afgenomen, omdat er veel meer elektriciteit is op het platteland. Mensen die vroeger een touwpomp hadden, hebben nu een elektrische pomp en in veel
gebieden is er nu ook waterleiding. Zo is touwpomp een eerste stap op ‘de waterladder’. Als je niks hebt begin je met een handpomp en als je wat meer geld hebt stap je over op waterleiding of een elektrische of zonnepomp.”

Wat zijn terugkijkend de belangrijkste prestaties van de groep?

„De watertrainingscentra hebben ervoor gezorgd dat ruim een miljoen mensen meer en beter water hebben met touwpompen. Nog belangrijker is dat het doorgaat. In 5 landen zijn er ruim 50 bedrijfjes die zelfstandig doorgaan zonder hulp van buitenaf. Ze zijn een paar jaar begeleidt en nu kunnen ze het zelf.”

Je hebt via de Stichting Nederlandse Vrijwilligers veel ervaring opgedaan in ontwikkelingslanden. Kun je daar iets over vertellen?

„Ik heb in 2 SNV projecten gewerkt: 45 jaar geleden in Tanzania in de visserij met het opleiden van mensen om vissersboten te onderhouden. En 10 jaar later in Nicaragua voor het windmolenproject. Een van de lessen is dat goede hulp geven niet eenvoudig is. Hulp die structureel iets teweeg brengt is ingewikkeld. Daar is echt veel ervaring voor nodig. We zien nu bijvoorbeeld dat je ook moet werken via en met de private sector. Versterking van de lokale economie, zorgen dat er geld verdiend wordt. Een open deur, maar een groot probleem van arme mensen is dat ze geen geld hebben en hulp kan helpen bij economische ontwikkeling. Hulp aan de privésector was 40 jaar geleden een vloekwoord in de ontwikkelingshulp.”

Kon je het werk combineren met een min of meer normaal gezinsleven?

„We zijn in 1987 naar Nicaragua gegaan met 2 kinderen. Die waren toen 1,5 en 3 jaar oud. Ik was veel aan het werk en mijn vrouw Gerda Dapper heeft het meeste gedaan aan de opvoeding. Ze gaf Nederlandse les aan onze en andere kinderen daar en heeft onder andere een Nederlands schooltje opgezet. Onze kinderen hebben een 3-talige opvoeding gehad. Op school leerden ze Engels, thuis spraken we Nederlands en op straat was het Spaans.”

Wat zijn de belangrijkste levenslessen die je van daaruit hebt meegenomen?

„Een levensles die ik voornamelijk in Nicaragua leerde is dat het verschil tussen arm en rijk niet alleen slecht is voor armen, maar juist ook voor rijken. Wij woonden in een middenstandswijk en elke 3 jaar zag je dat de omheiningen van de huizen van de rijke mensen hoger werden en de spanning op het schrikdraad hoger, omdat ze zich moesten verweren tegen inbraak. Hoe groter de
inkomensverschillen, des te sterker de spanningen in de samenleving met alle gevolgen van dien. Bijvoorbeeld de enige echte, zij het lange termijn, oplossing voor het vluchtelingenprobleem vanuit Afrika lijkt economische ontwikkeling en werkgelegenheid daar.”

Het is coronacrisis. Wat is de invloed daarvan op het huidige werk van de groep?

,,Door de coronacrisis wordt nog eens duidelijk hoe belangrijk toegang tot water is voor hygiëne, handen wassen maar ook voor sanitatie. Als de kosten van relevante technieken lager worden kunnen meer mensen met hetzelfde (hulp) geld voorzien worden, maar kunnen meer mensen het ook zelf betalen. De kosten van veel technieken kunnen omlaag door lokale productie. Door de
reisbeperkingen liggen de trainingscentra bijna stil. Wel zijn we bezig met het maken van handleidingen voor onder andere, het maken van een eenvoudig handwassysteem en van het zelf maken van zeep; met geroosterde bananenschillen, olie en water.”

Nu is reizen voorlopig niet meer mogelijk. Belemmert dat jullie in je activiteiten?

„Ja, ik zou volgende maand naar Malawi gaan voor een training, maar dat gaat nu niet door. We zijn nu via internet bezig met uitwisseling van ideeën om de verspreiding van het virus zoveel mogelijk te voorkomen. Dat kan door informatie over lokale, goedkope technieken, maar bijvoorbeeld ook door ideeën. Zo kan via het trainen van religieuze leiders, kennis over lokale oplossingen verspreid worden. Als bijvoorbeeld de dominee zegt dat je je handen moet wassen, dan maakt dat meer indruk dan als iemand van UNICEF datzelfde zegt. Het concept van ‘Faith & water’ wordt uitgevoerd in Malawi.”

Hoe kijk je zelf terug op je arbeidzame leven?

„We hebben veel bereikt, maar het is maar een druppel. Er is zo veel meer mogelijk. Hoewel ik gepensioneerd ben, hoop dat ik nog lang bezig mag blijven met kennis en ervaring door te geven. Ik zet me ook in via de Stichting Smart Centre. Voor het werven van fondsen om het werk van de SMART centra voort te zetten en uit te breiden. Als ik nou terugkijk en een voorbeeld moet geven dan denk ik aan Laban Kaduma uit Tanzania, 14 jaar geleden opgeleid. Toen hij begon met de training had hij een fiets en een schop en daarmee maakte hij handgegraven putten. Nu heeft hij 4 boorteams in dienst, 2 auto’s en al 3000 putten geboord met handmatige boor techniek. Op hem ben ik trots. Ook heb ik ervaren dat we de technologie moeten aanpassen aan mensen en niet andersom. Bekend is de uitspraak: ‘als je een arme wil helpen moet je hem geen vis geven, maar een hengel’, maar wij vinden dat je nog een stap verder moet gaan. Je moet hem ook leren om die hengel te maken.”

Mocht je interesse zijn gewekt voor het werk van Henk Holtslag, bezoek dan eens de website.  Meer informatie en achtergrond vind je ook bij de SMART Centre Group

Nog een paar filmpjes die het werk van Henk Holtslag illustreren: