In beeld: Rouw-en verlies therapeut Lia Boerman over haar missie om rouw te normaliseren

Lia Boerman is een vrouw en een ondernemer met een missie. Met haar praktijk Golven van Verlies staat zij anderen in hun rouw en verlies proces bij terwijl ze haar missie om rouw te normaliseren op de wereld loslaat. In dit interview vertelt ze over haar weg naar het zijn van een rouw-en verlies therapeut, ouderwetse rouwprocessen, de rol die een buitenstaander aan kan nemen in tijden van rouw en verlies en meer.

Hoe zouden vrienden en familie jou omschrijven?

“Als sociaal, warm en betrokken. Als iemand met oprechte interesse in de mens die tegenover haar zit. Maar ook als iemand die zichzelf soms wel een beetje vergeet.”

Wat vind je van die omschrijving?

“Kloppend, maar het is wel een beeld in ontwikkeling. Het geeft een mooie weerspiegeling van wat ik zelf ook wel ervaar, dat ik mezelf wel wat geneigd ben te vergeten. Maar.. ik ben mij er goed van bewust en werk eraan ook meer mijn eigen ruimte in te nemen.”

Hoe ben je in rouw-en verlies therapie terecht gekomen?

“Ik was, ‘gek genoeg’, al vrij jong geïnteresseerd in dingen rondom de dood, de grotere onderwerpen in het leven. Ik herinner mij nog dat ik zo ergens rondom mijn 16e bij de Brug (voormalige Levenswinkel in Apeldoorn) het Tibetaanse dodenboek had besteld en de man achter de kassa mij enigszins verbaast vroeg; is deze voor jezelf?!. Zo zelf terugredernerend denk ik dat de interesse in oorsprong is ontstaan vanuit een gevoel van angst ervoor. Uit het besef dat iedereen op enig moment dood gaat; het eindig is. Het maakte dat ik er veel over begon te lezen, om het enigszins te begrijpen.”

“Toen ik heel nauw aanwezig was bij een eerste stervensproces, dat van mijn opa, verdiepte dit geheel mijn interesse. Het waren hele pure dagen in de aanwezigheid van de dood te zijn. Er ging een wereld voor mij open over wat er gebeurt tijdens en na een overlijden. Ook in de mensen die daar vanuit allerlei rollen bij betrokken zijn. In deze periode zat ik in het eerste jaar van een bachelorstudie Psychologie en was ik heel erg zoekende in wat ik daarmee zou willen doen. Het onderwerp rouw en verlies dus al steeds in mijn achterhoofd, maar ik vond mezelf er ‘te jong’ voor. Moet ik niet meer levenservaring hebben voor deze onderwerpen vroeg ik mij dan af?”

“Toen mijn oma kort na het afronden van mijn studie geheel plots overleed besefte ik mij dat het leven kort en onverwachts kan zijn en dat het tijd was om iets te gaan doen met dat wat mij toch bleef roepen. Na wat onderzoek in zowel de uitvaartverzorgingsswereld als de nazorgkant, bezocht ik de open dag van de opleiding rouw en verliestherapie aan de Sociale Academie in Utrecht. Daar viel alles op z’n plek, hier moet ik zijn. Gedurende deze opleiding kreeg ik er zowel op professioneel als op persoonlijk vlak veel ervaring bij.”

Wat kan ik me voorstellen bij zo’n opleiding?

“Het is een post HBO opleiding van vier jaar. Tijdens deze opleiding krijg je naast de nodige theoretische kennis over verlies en rouw, een zijns-wijze als therapeut aangeleerd van waaruit je anderen tegemoet leert treden. Deze kenmerkt zich vooral in een empatisch, onvoorwaardelijke accepterende houding ten opzichte van de mens die tegenover je zit. Je leert over wat helpend en ondersteunend kan zijn in een rouwproces en wat juist meer belemmerend kan werken in het proces; waar het eventueel kan gaan schuren. Het belangrijkste is toch wel dat er niet zoiets bestaat als HET rouwproces. Dit is uniek en eigen voor ieder mens. Als therapeut zoek je dan ook samen naar wat diegene nodig heeft om het proces te ondersteunen. Ik leerde tijdens de studie ook veel over de zogeheten rouwsluiers en verouderde opvattingen in de maatschappij.”

Wat zijn die verouderde opvattingen over rouw?

“Nou bijvoorbeeld dat rouwen een vaste route heeft en een eindpunt kent. Dat is niet zo. Ook wordt er vaak gezegd dat je door een flinke pijn heen moet en dat als je dat niet doet het pathologisch kan werken. Mensen zeggen dan “de klap komt nog wel”, dat hoeft zeker niet zo te zijn. Deze opvattingen komen vooral nog voort uit het vijf fasen model van Kübler Ross, welke veelal nog over rouwende mensen heen wordt gelegd. Echter mensen herkennen zich er vaak niet in en krijgen dan het gevoel dat ze het fout doen. Dat ze niet goed rouwen. Die opvattingen moeten echt meer losgelaten worden, en dat laat meer recente kennis over rouw ook zien.”

Hoe is de invloed van school op jouw eigen leven en ervaringen met rouw en verlies?

“Gedurende het laatste stuk van de studie is mijn beste vriendin uit het leven gestapt, nu zo’n 2.5 jaar geleden. Een heel proces op zichzelf. Door zo weer in mijn eigen golven van verlies terecht te komen, gaf dat uiteraard een andere doorleving van de materie die ik op school leerde. Met de kennis die ik nu heb over rouw weet ik dat het oké is dat ik mij voelde zoals ik me voelde, en mij nu voel zoals ik mij voel. Het maakt het verlies absoluut niet makkelijker, maar met de kennis kan ik mij wel beter verhouden tot de maatschappij die daarin vaak nog andere verwachtingen heeft. Wanneer er bijvoorbeeld al vrij snel gevraagd werd of ik het “ al een plekje had gegeven” deed dat zeer, maar wist ik beter en kon ik dit ook teruggeven.”

“De belangrijkste les is dat ik na vijf of tien of dertig jaar nog steeds mag rouwen om een verlies. Dat het niet zegt dat ik het verlies verkeerd ‘verwerkt’ heb. Ik heb niets ‘fout’ gedaan, en doe niets fout. Ik geloof dan ook niet meer in het woord ‘verwerken’, en gebruik dit woord ook niet. Manu Keirse, een belangrijke Vlaamse rouwtherapeut, spreekt over verweven. Dat geeft de ruimte om het te laten komen zoals het komt, dat voelt zoveel passender. Niet het is afgerond en klaar; maar het beweegt met je mee in je levensverhaal.”

Waarin maakt jouw praktijk een verschil?

“Ik denk vooral in het meer willen normaliseren van rouw. Ik merk op dit moment dat ik in mijn praktijk veelal aan het informeren ben over dat wat je voelt, denkt, ervaart heel normaal is na een impactvol verlies. Rouw is geen ziekte, ik zie mijn cliënten ook niet als ziek. Het is een zeer menselijke reactie op een natuurlijk aanpassingsproces, waar de reactie vanuit de maatschappij ons soms aan laat twijfelen. Dat er te snel gezegd wordt, moet jij geen hulp zoeken? Dit veroordeel ik niet, waar leren we immers over rouw?  In mijn studie psychologie kan ik zelfs amper herinneren dat het onderwerp aan bod kwam. Ik zie hierin nog veel te winnen en maak er dus ook mijn missie van bij te dragen in het verspreiden van meer actuele kennis over rouw.”

Om dit nog met een voorbeeld te onderbouwen;
“Een cliënt maakt een plots verlies mee in eigen kring. Deze cliënt vertelt mij dat er na twee maanden al niet meer door omstanders werd begrepen waarom de persoon het er nog zo moeilijk mee had. Dan huilt mijn hart heel hard. Wat gaat hier mis?”

“Er is de tendens dat we het liever hebben over de leuke dingen in het leven, dan over de moeilijke dingen. Daarnaast willen we graag dingen oplossen. Dit uitgangspunt werkt bij rouw niet. Er is geen quick fix voor, rouw los je niet op. Ook ik, als rouw- en verliestherapeut los rouw niet op voor mijn cliënten, dat kan ik niet. Wat ik wel kan doen is helpen zoeken naar wat het dragelijk maakt. Te ondersteunen in een natuurlijke beweging die zich kenmerkt door enerzijds met het verlies bezig te zijn en anderzijds met het doorgaande leven waarin het verlies meegenomen wordt. Het wordt dan leven mét verlies. Een continu proces van je ertoe verhouden.”

Heeft rouw alleen met de dood te maken?

“Nee zeker niet. Rouw kun je ervaren bij alles wat je verliest waar een betekenisvolle band mee is. Dus ook bijvoorbeeld in de zin van baanverlies, scheiding of gezondheidsverlies. Maar ook rouwen om dat wat er niet is bestaat, denk hierin aan ongewenste kinderloosheid.”

Wat hebben mensen in rouw (vaak) nodig?

“Het belangrijkste is dat iemand in rouw zelf de ruimte krijgt om te vertellen hoe het is, in plaats van dat we dat voor een ander invullen. Wat menselijk is. We zijn snel geneigd om zinnen af te maken of situaties in te vullen, maar in rouw is er juist ruimte nodig om eigen woorden te kunnen zoeken en vinden. Dat iemand erkend wordt in zijn/haar rouw en het daarmee mogen blijven vertellen van het verhaal.”

“Dat zie ik dus vaak bij cliënten terug, dat er nog zo weinig ruimte is om er over te mogen praten terwijl ze er nog vol mee zitten. De essentie van het mogen blijven vertellen van het verhaal is niet alleen voor de ander, maar vooral voor de rouwende zelf. Om weer stil te mogen staan bij het eigen besef van wat er is gebeurd, de realiteit ervan, en te onderzoeken welke impact het heeft.”

Is tijd een verzachtende factor?

“Daar ben ik voor mezelf eigenlijk nog niet uit of dat zo werkt nu ik 2.5 jaar verder ben in het verlies van mijn beste vriendin. Je hoort inderdaad veel de uitspraak “als je het eerste jaar maar door bent..” Maar in het begin kan het juist nog voelen dat iemand heel nabij is. Je kunt nog heel goed bij de herinneringen die je hebt. Met het verstrijken van de tijd kan iemand letterlijk verder weg gaan voelen en daardoor kan het gemis juist sterker voelen. Zoals ik het nu beleef, geldt voor mij dat laatste.”

Wat kun je voor iemand in rouw doen?

“Het allerbelangrijkste: Er zijn. Nabijheid bieden. Luisteren.”

“Dat is misschien ook wel het grootste goed wat ik als therapeut eigenlijk ook doe. Nabij zijn. Niet oplossen, luisteren en samen ontdekken.”

Waar komt de naam ‘Golven van verlies’ vandaan?

“Die naam verwijst voor mij heel erg naar hoe ikzelf rouw beleef. Net als de golven verschilt rouw van moment tot moment. Het ene moment voel je je rustig en dan komt er ineens weer een woeste golf overheen. Dit kan elkaar snel afwisselen of juist heel langzaam. Net als de golven is rouw onvoorspelbaar. Dat voelde passen als naam voor mijn praktijk. Daarbij heb ik een grote liefde voor de zee. Dus met Golven van verlies komen deze twee dingen heel mooi samen.”

Wat kun jij, als rouw- en verliestherapeut betekenen voor mensen in rouw?

“Door naast hen te lopen in hun proces bied ik nabijheid. Daar waar nodig stuur ik bij met altijd het doel dat de persoon zelf het pad hervindt. Het zit in de mens zelf om uiteindelijk weer op het punt te komen dat ze het zelf kunnen. Ik haal input uit verschillende methodieken om zo ook echt aan te kunnen sluiten daar waar mijn cliënt is.”

Wat zou iedereen gezien en gelezen moeten hebben over rouw?

“Het beste rouwboek is in mijn optiek ‘Het is oké om je niet oké te voelen’ van Megan Devine. Dat is zeker in het begin een hele goede om wat eerste houvast te vinden. Ze schuwt niet het rauwe van rouw te beschrijven. Het boek Gehavend van Johan Maes is daarnaast een goede aanvulling voor beide kanten, dus voor de rouwende en voor wie om de rouwende heen staat. Ik ben ook blij dat er steeds meer ervaringsverhalen komen in plaats van enkel theoretische boeken. De kracht van ervaringsverhalen zit voor mij in wanneer je zelf nog zoekend bent naar de woorden voor je verlies, je vormen van herkenning kunt vinden in andermans woorden.”

Om te kijken zou ik bijvoorbeeld de docuserie van “Kijken in de Ziel- de achterblijvers” door Coen Verbaak aanraden.”

Wat hoop je voor de komende vijf jaar?

“Dat ik mijzelf mag blijven ontdekken, als mens, in mijn eigen rouw en als therapeut. Dat rouw nog meer ruimte en erkenning krijgt in onze maatschappij, in de breedste zin. Dat ik mensen in mijn praktijk nabij mag blijven zijn in verlies en rouw.”

Wat wil je anderen meegeven?

“Laat niemand je vertellen hoe je rouwen moet, golf op je eigen manier.”

“Wanneer je niet zo goed weet wat je moet zeggen tegen iemand in rouw, spreek dat dan uit, zwijgen is pijnlijker.”