In Beeld: Servaas Raedts legt als afscheidsfotograaf herinneringen vast

“Ik fotografeer wat mensen niet willen meemaken, maar ook niet willen missen.” Deze uitspraak is te vinden op de website van Servaas Raedts, afscheidsfotograaf. We maken tegenwoordig bijna overal foto’s van, vakanties, kinderen, feestjes, huwelijken. Maar waarom hebben we dan moeite met het vastleggen van een afscheid? Waarschijnlijk omdat we er onvoldoende vanaf weten. Daarom gaan we in gesprek met Servaas en vragen hem wat dit beroep precies inhoudt.

Wat wilde je worden als kind?

“Kok! Ik wilde dolgraag kok worden. Maar zoals het met meer kinderfantasieën gaat, liep het iets anders. Ik woon nu ongeveer 10 jaar in Apeldoorn, daarvoor heb ik de hele wereld over gezworven. Het is teveel om op te noemen, maar ik heb gewoond van Groningen tot Maastricht maar ook in Suriname, België en nog heel wat andere plekken. Ik vervulde steeds managersrollen bij klantcontact bedrijven.”

Dat klinkt als een geweldig leven!

“Dat was het ook, maar mijn hobby fotografie voelde op een gegeven moment toch belangrijker voor me. Ik ben me daar meer op gaan toeleggen en sinds 2014 ging ik aan de slag als huwelijksfotograaf. Zeker 300 bruiloften heb ik intussen mogen vastleggen. Pas sinds half 2019 ben ik ook afscheidsfotograaf. En ik moet zeggen dat dit wel de meest waardevolle toevoeging is in mijn werk als fotograaf.”

Hoe is dat zo gekomen?

“In mei 2019 kreeg ik de vraag een fotoshoot te maken van een jonge vrouw met haar vriendinnengroep. Dat klonk gezellig, maar de jonge vrouw had echter niet lang meer te leven. Het resultaat van de fotoshoot werd erg gewaardeerd. Ik heb toen zelf een voorstel gedaan om ook de minder prettige dingen, zoals haar uitvaart, vast te leggen en werd ongeveer een maand later gebeld om de foto’s te komen maken. De jonge vrouw had zelf nog gezegd: ‘Laat Servaas maar foto’s maken van mijn uitvaart, want jullie maken toch alleen maar lelijke foto’s met jullie telefoon!’ Ik mocht, met toestemming uiteraard, overal bij zijn. Het heeft mij zoveel gedaan dat ik direct wist dat ik dit vaker wilde doen.”

Maar wat is afscheidsfotografie nu precies?

“In het kort: het fotograferen van een begrafenis. Welke onderdelen van de uitvaart ik mag fotograferen bepaalt de familie tijdens een intakegesprek dat ik altijd met hen voer. Soms word ik al uitgenodigd om foto’s te komen maken van iemand die heel binnenkort komt te overlijden. Soms maak ik foto’s van de overledene, hetgeen in de 18^de eeuw overigens heel normaal was. Maar ook het kisten is een onderdeel, of het moment dat de kist gesloten wordt. De condoleance, de afscheidsdienst, tot en met het moment dat het graf gedicht wordt, zijn ook onderdelen. Bij een crematie ga ik mee tot in de ovenruimte. Ik kan overal bij zijn, maar het hoeft niet. Alles gaat in overleg met de familie, zij hebben altijd de regie in handen.”

Maak je dan alleen maar verdrietige foto’s?

“Nee, zo moet je dat niet zien. Ik leg herinneringen vast. Ik fotografeer de liefdevolle momenten, de hand op een schouder, een knuffel die gegeven wordt, een kist die mooi beschilderd is of met persoonlijke teksten bedekt. Ik leg de boeketten vast, de teksten die op de linten staan. Alle details die mensen vaak niet ‘registreren’ op zo’n dag. Zij leven immers in zo’n roes. En als er iemand emotioneel breekt dan breng ik dat niet in beeld. Wel de aanwezigen en de sprekers, een kind dat speelt op de grond. Er worden door sprekers soms vrolijke herinneringen opgehaald, dan leg ik die lach ook vast natuurlijk.”

Is het klikken van de camera en het heen en weer geloop niet storend?

“Ik heb een stille camera, die klikt niet hoorbaar en ik draag altijd stille schoenen. Ik kan mezelf natuurlijk niet onzichtbaar maken, maar ik doe wel mijn best zo min mogelijk op te vallen. En het is ook zo dat de aandacht van de aanwezigen in eerste instantie ergens anders ligt. Bij de overledene of de herdenking of wat er op dat moment gebeurt. Zij zijn met hun gevoel echt niet bezig met de fotograaf. Ik maak trouwens met de familie van tevoren altijd de afspraak dat ze mij kunnen verwijderen op momenten dat ik niet gewenst ben. Als het te persoonlijk wordt bijvoorbeeld. Ze hoeven maar een teken te geven en ik trek me terug. Zo houden we het respectvol.”

Spelen de foto’s een rol bij de rouwverwerking?

“Dat denk ik wel. Vaak hoor ik terug hoe waardevol het fotoboek gevonden wordt. Mensen zien details die ze de dag zelf niet gezien hebben, of door het verdriet gewoon vergeten zijn. Ze zien soms dan pas wie er aanwezig waren bij de dienst, van wie de bloemstukken waren, het spelende kind op de grond. Soms herinneren mensen zich niet eens de kist meer of wat voor weer het was die dag of hoe de aula er ook alweer uitzag. Zeker voor kinderen is zo’n boek erg waardevol. Daarnaast is zo’n boek ook geschikt voor de mensen die helemaal achteraan zaten of die deze dag verhinderd waren.”

Heb je hier een opleiding voor gevolgd?

“Jazeker, ik heb de opleiding Bekwaam Afscheidsfotografie gedaan en afgerond. Het is niet zo zeer een fototechnische opleiding dan wel een opleiding waar je leert hoe het er in de uitvaart aan toe gaat. Hoe je er mee omgaat. Ik ben bij kistenmakers geweest en heb zelf geschouderd zoals dat heet. Een kist op de schouders dragen, om wat van het gevoel mee te krijgen. Ik ben ook bij de ovens geweest, kijken hoe zoiets werkt.”

Waar blijf je met je eigen emoties?

“Die komen pas los als ik alles afgerond heb. Het is best een spannende onderneming, alles moet in één keer goed. Je kunt niets overdoen. Daarom heb ik altijd 2 camera’s met dubbele accu’s bij me. Zo’n camera werkt eigenlijk ook als een soort schild; de beelden komen minder hard binnen dan live. Een afscheid wordt nooit normaal, maar eerlijk gezegd went het wel.”

Hoe anders gaat het in coronatijd?

“Afscheidsfotografie is in deze tijd extra belangrijk omdat er minder mensen bij aanwezig zijn natuurlijk. Vaak is er een livestream beschikbaar, maar dat is toch wat meer statisch. Ik zie veel meer details die belangrijk zijn, juist ook voor mensen die er niet bij kunnen zijn. Het is wel bijzonder om met 30 mensen samen te zijn in een kerk waar er 500 in kunnen. Bij de eerste lockdown telde een fotograaf als één van de aanwezigen, 1 van de 30 dus. Eigenlijk nam ik de plaats in van iemand, dat voelde wat vreemd. Tegenwoordig word ik gezien als lid van het team dat de uitvaart verzorgt en tel ik niet mee als aanwezige. Momenteel mogen bij uitvaarten 50 gasten aanwezig, eerder was dit 100, maar altijd met de voorwaarde dat er in de ruimte voldoende afstand gehouden kan worden. Maar met of zonder corona blijft het een heel bijzonder feit dat ik op zulke intieme momenten aanwezig mag zijn. Ik hoop van harte dat er steeds meer mensen gaan openstaan voor afscheidsfotografie, want ik fotografeer wat mensen niet willen meemaken, maar ook niet willen missen.”

De foto waar de kist wordt gedragen is in scène gezet, evenals de foto met de handen op de kist.