De kijk op Stalin door Shostakovich

Het is de avond voor Pinksteren, de avond voor de neerdaling van de Heilige Geest; het is zaterdagavond 3 juni. In Orpheus speelt het Gelders Orkest de vijfde symfonie van Shostakovich. Een symfonie die geheel in het teken staat in het verzet tegen Stalin.

Shostakovich was een Russisch componist die leefde van 1906 tot 1975 en die in zijn jonge jaren de ongelofelijke terreur heeft meegemaakt onder Stalin. Zijn vijfde symfonie staat geheel in het teken van verzet tegen deze geweldige brute dictator. De verdiensten van deze componist is dat hij altijd in Rusland is gebleven ondanks de dagelijkse ellende.

Voor de pauze vertelt Maestro Jules ( Jules van Hessen) middels anekdotes de inhoud van de symfonie op een speelse en humoristische wijze, terwijl het orkest cruciale fragmenten speelt. Leerzaam en ontspannend om kennis te nemen van de inhoud: het beluisteren van de muziek geeft daardoor meer diepgang.

Maestro Jules begint met de inleiding dat de vijfde symfonie een antwoord is op wat vooral Stalin wil horen: pompeuze, bombastische muziek, die de zegeningen van het communisme moet vertolken. Maar eigenlijk is deze muziek geschreven voor het Russische volk, dat zwaar lijdt.

De vierdelige symfonie begint rustig, maar al gauw horen we militaire marsen, die staan voor een verheerlijking van het militairisme en geweld. Het wordt dreigend en onaangenaam. Chaos breekt uit. In het tweede deel voeren de ironie en de persiflage de boventoon: middels deze muziek wordt het systeem op de hak genomen, terwijl de Sovjetleiders denken dat zij verheerlijkt worden.

In het derde, voor mij mooiste deel, heeft het verdriet een grote plaats: het gaat om het verdriet van, let wel 20 miljoen slachtoffers. Stalin heeft het gepresteerd om meer doden op zijn naam te krijgen dan Hitler. Het is vooral trieste, bijna religieuze muziek: je voelt door de muziek heen de ingetogen wanhoop en het onvoorstelbare grote leed en eenzaamheid. En dat te beseffen dat het nog geen 80 jaar geleden is!! En ook te bedenken dat we nu weer in een periode zitten waarin geweld en grootheidswaan worden verheerlijkt en toegejuicht.

Het laatste deel is er weer een van tegenstellingen: angst, chaos en een enorme herrie aan het eind, die in feite de angst moet overstemmen. De angst voor het regiem mag niet gevoeld en getoond worden.
Kortom: een meesterlijke symfonie, geweldig gespeeld door het Gelders Orkest, een symfonie die velen zouden moeten zien. Een symfonie die je doet beseffen en voelen hoe onvoorstelbaar leed de 20ste eeuw heeft voortgebracht.

En toch……fijne Pinksterdagen gewenst.

3 juni 2017, Orpheus, Pedro Waldenaar