Rekenkamer rekent af met Participatiewet: ‘Hoe helpt dit mij aan werk?!’

De rekenkamercommissie heeft stevige kritiek geuit op de participatiewet. Het onderzoek is bijzonder kritisch. De eenvoudige reden: Klanten van het Activerium mochten zelf hun meningen uiten. En die liegen er niet om. ,,Je trekt altijd aan het kortste eind” is de eufemistische titel van het onderzoek, en een van de mildere uitspraken die erin te vinden zijn.

Vorige week donderdag presenteerde de Rekenkamercommissie het onderzoek aan de gemeenteraad.

Het onderzoek beschrijft een ecosysteem van wantrouwen, regels, ontmenselijking en frustratie. Aan zowel de kant van de gemeente, als, in grotere mate, de kant van de bijstandsgerechtigde. In de bijstand zitten is voor velen geen keuze. Het is een confrontatie, en zo wordt het volgens het Rekenkameronderzoek ervaren.

Vooroordelen

In de raadszaal zitten Ramon en Martin. Ze staan onder pseudoniemen in het onderzoek met hun verhalen. Beiden twijfelden of ze mee moesten doen met het onderzoek. ,,Ik was argwanend. Straks zeg ik iets verkeerd en heeft dat consequenties voor mijn uitkering,” vertelt Ramon. ,,Maar ik ben blij dat ik het gedaan heb, want dit is de eerste keer dat ik het gevoel had dat ik vrijuit kon spreken hierover,” volgens Martin.

Martin koos er niet voor om werkloos te worden, vertelt hij. Het bedrijf waar hij voor werkte moest krimpen. ,,De markt stortte in, en het was tien man eruit of het bedrijf ten onder.” Hij heeft zich daarop gelijk bij het Activerium gemeld. Daar was de eerste reactie ‘u moet zo snel mogelijk weer aan het werk’. ,,Voordat ik ook maar iets over mijn situatie had verteld.”

Ramon vertelt over de vooroordelen. ,,Ik moest re-integreren. Ik zou niet in de samenleving staan. Mij afzonderen. Chips-vretend op de bank zitten zappen, ongezond eten, niet voor mijzelf zorgen. Allemaal niet waar, maar dat is mij nooit gevraagd. Het werd maar gewoon aangenomen. Er is mij nooit gevraagd wat ik zou willen. Onderzocht of ik inderdaad afgestompt was.”

Sportschool

Martin moest verplicht naar de sportschool. Waarom? Hij kon zijn tenen niet aanraken. ,,Terwijl mijn conditie prima in orde is! Vroeger liep ik marathons! Het enige dat ik niet kon doen was mijn tenen aanraken – ik heb namelijk al mijn hele leven een rugaandoening. De resultaten van de ‘conditietest’ die ik moest doorlopen heb ik overigens nooit gehad.”

Een half jaar moest Martin verplicht op de loopband. ,,Anders werd ik gekort op de uitkering. Nou ja, dat keurig gedaan. Twee keer in de week. Uurtje in de sportschool, en dan had ik weer aan mijn verplichtingen voldaan. Na een half jaar moest ik weer een conditietest afleggen. Het moest meetbaar gemaakt worden dat mijn conditie verbeterd was. Ook daar heb ik nooit een terugkoppeling van gehoord.”

,,Hoe helpt dit mij aan een baan?!” vraagt Martin zich in de raadszaal hardop af. De raadsleden tegenover hem luisteren met zichtbare verbazing. ,,Ik deed maar mee met dit soort dingen, want het werd overal wel ‘vrijwillig genoemd’ maar niet meedoen betekent dat je gekort wordt op de uitkering. Er is niks vrijwillig aan. Toen ik een schijf van vijf voor mijn neus kreeg van een diëtist was het voor mij genoeg geweest. Dit alles heeft op geen enkele manier bijgedragen aan het vinden van een baan.”

Een baan vinden is lastig

,,Er zijn zat banen,” hoort Martin van zijn werkcoach. Hij had dat al vaker gehoord, maar net als de meeste mensen die in het onderzoek gesproken zijn, heeft hij dat vertrouwen niet meer. Martin reageert naar eigen zeggen met ,,dat is mooi, dan ga ik koffie halen, en als jullie om 5 uur dicht gaan heb jij een baan voor mij.” Dat het niet zo werkt weet hij zelf ook wel. Als men het onderzoek ernaast legt, heeft Martin een punt.

Henk vertelt in het onderzoek dat hij inmiddels 450 keer heeft gesolliciteerd. Hij heeft ze allemaal bewaard. ,,Maar ik heb de leeftijd niet mee. Ik krijg allemaal smoesjes waarom ik afgewezen word, maar ik weet dat ze het doen omdat ik de leeftijd niet mee heb. Ik zou te klein zijn. De reisafstand (4 kilometer) zou te groot zijn, ik zou niet genoeg ervaring hebben. Wat moet ik dan? Ik ben ongeschoold, maar op de werkvloer kon ik gewoon alle machines draaien.”

Innovatie

Het is de vraag of de voorzieningen die er zijn wel helpen om mensen aan een baan te helpen. Inmiddels begint dat besef ook bij de gemeente te komen. Het ‘Innovatielab’ denkt na over een menselijkere benadering van de klanten van het Activerium. Termen als ‘de klant centraal’ en ‘ aansluiten bij de belevingswereld’ stonden in de beleidsdocumenten mooi omschreven, maar er gebeurde niks mee. Het innovatielab pakt dat nu op. Regels en procedures zijn minder leidend, de vraag moet beter onderzocht worden en het moet niet zo zijn dat klanten langs drie, vier verschillende loketten moeten.

Of dat allemaal gaat helpen tegen de negatieve ervaringen die in het onderzoek beschreven staan, moet nog blijken. Ramon is er niet door overtuigd. ,,Bekijk het eens vanuit mijn positie. Iemand komt daar half in paniek hulp vragen, en het eerste dat je doet is van alles eisen.” Zijn collega Martin, in hetzelfde rijtje, vat het kort samen. ,,Ik heb het idee dat heel veel geld verspild wordt met goede bedoelingen.”

Apeldoorn Direct berichtte eerder al dat de gemeenteraad de grip verliest op de participatiewet.

De ombudsman tikte de gemeente Apeldoorn op de vingers vanwege de wachttijd bij het aanvragen van een bijstandsuitkering. Wat blijkt: Aanvragers hoeven helemaal niet twee weken te wachten.

Het volledige onderzoek is hier te vinden.